Biologik faol moddalar texnologiyasi

Uglerod manbasi va oziklanish turlari. 
Barcha mikroorganizmlar uglerod manbaini uzlashtirish 
xususiyatiga kura ikki turga bulinadi – avtotroflar va geterotroflar. Avtotroflar (lot. autos — uzim, trorne — 
oziklanish) uglerodning yagona manbasi bulgan SO
2
dan xujayraning uglerod tutuvchi komponentlarini 
sintezlaydi. Geterotroflar (lot. heteros — boshka, «uzgalar xisobiga oziklanuvchilar») esa fakatgina SO
2
ning 
assimilyasiyasi xisobiga mavjud bula olmaydi. Ular turli xil uglerod tutuvchi organik birikmalari - geksozalar 
(glyukoza), kup atomli spirtlar, kam xollarda uglevodorodlarni uzlashtiradilar. Kupgina mikroorganizmlar 
uglerod manbasi sifatida aminokislotalarni, organik kislotalarni va boshka birikmalarni uzlashtiradilar. 
•
Energiya manbasi va elektron donorlari. 
Energiya manbai va elektron donorlarining tabiatiga kura 
mikroorganizmlarni fototroflarga (fotosintezlovchilar), ya‘ni kuyosh energiyasini uzlashtira oladiganlar va 
xemotroflarga (xemositezlovchilar) energiyani oksidlanish-kaytarilish reaksiyalari xisobiga oladigan turlarga 
bulinadilar. Fototroflarga fakatgina saprofit mikroorganizmlar kiradi. Odam patologiyasida asosiy rolni 
xemosintezlovchi mikroorganizmlar uynaydi. 
•
Donorlar tabiatiga kura xemotroflar xemolitoroflarga (xemoavtoroflarga) va xemoorganotroflarga 
(xemogeterotroflarga) bulinadi. 
•
Azot tutuvchi birikmalarni sintezi uchun (aminokislotalar, purinlar, pirimidinlar, ba‘zi vitaminlar) 
mikroorganizmlar azot manbasiga muxtoj buladi. Ulardan ba‘zilari molekulyar azotni atmosferadan uzlashtirish 
kobiliyatiga egadir (azotyiguvchi bakteriyalar) yoki noorganik azotni ammoniy tuzlari, nitrat va nitritlardan 
uzlashtiradi.
•
Azot va ugleroddan tashkari barcha mikroorganizmlarga biosintetik reaksiyalar uchun fosfor, 
oltingugurt tutuvchi birikmalar, xamda Mg, K, Sa, Fe ionlari va boshka mikroelementlar zarur buladi. 
•
Mikrob xujayrasini struktur komponentlarini sintezi uchun va xayotiy jarayonlarni doimiyligini 
ta‘minlash uchun ozuka moddalari bilan bir katorda mikroorganizmlarga etarli darajada energiya mikdori talab 
etiladi. Bu uz navbatida biologik oksidlanish natijasija xosil buladigan ATF xisobiga kondiriladi. 
•
Mikroorganizmlar dunyosi juda xilma xildir. Ulardan ba‘zilari energiyani xattoki mineral tuzlardan 
oladilar. Masalan, temir tutuvchi bakteriyalar energiyani temirni oksidlanishidan (Fe
2+
BFe
3+
) xosil bulgan 
energiyadan olishadi. Birok prokariotlarning aksariyat kismi energiyani degidrogenlanish yuli orkali olishadi.
•
Aeroblar esa erkin kislorodga muxtoj buladilar. Obligat aeroblar molekulyar kislorodsiz yasholmadilar 
va kupaymadilar, chunki ular akseptor sifatida elektronlardan foydalanadilar. Bunda ATF sitoxromoksidaza, 
flavinga boglik oksidazalar va degidrogenazalar ishtirokida boradigan oksidlanish fosforlanish natijasida xosil 
buladi. Agarda bunda elektronlarning sunggi akseptori sifatida kislorod bulsa kup mikdorda energiya ajralib 
chikadi. 
•
Anaeroblar energiyani kislorodsiz sharoitda ozuka moddalarini tulik parchalanmasligi orkali oladilar. 
Obligat anaeroblar (masalan kokshol va botulizm kuzgatuvchilari) muxitda xattoki kislorod koldiklarni xam 
kutara olmaydilar. Ular ATF ni piruvatgacha (pirouzum kislota) substratli fosforlanish yuli bilan uglevod, oksil 
va lipidlarni oksidlanishi natijasida xosil kila oladilar.