Biologik faol moddalar texnologiyasi

KIMYOVIY VA NEFT KIMYOVIY SUBSTRATLAR 
Substrat sifatida neft komponentlaridan foydalanishimiz mumkin (n-alkanlar, ayniqsa 
uglerod atomi 10-20 ta bo‗lgan suyuq alkanlar), bir xujayrali oqsilni ishlab chiqarish uchun tabiiy yoki 
neft ishlab chiqarish jarayonidagi gazdan foydalanishimiz mumkin. Ularni ko‗pgina bakteriyalar 
utilizatsiya etishi mumkin. 
Biroq neft va gaz tugab borayotgan tabiiy zaxiralar qatoriga kiradi.
 

---

27 
XOM ASHYONI QAYTA ISHLASH USULLARI
6
 
Xozirgi vaqtda o‗simlik va hayvon hm ashyosidan biologik faol maddalarni ajratishni 
―an‘anaviy‖ usullari keng rivojlangan. 
1. Sovuq presslash yoki press ostida siqib chiqarish usuli 
(biologik faol moddalarni yog‗ 
saqlovchi urug‗ va mevalardan ajratib olish. Kungaboqar, zaytun moyi, sitrus mevalardan efir 
moylarini ajratib olish)
2. Issiq presslash o‗simlik moylarini ishlab chiqarishda qo‗llaniladi. Xom ashyo 
160-200 
0
S 
gacha qizdiriladi, so‗ng presslanadi, ajratib olingan suyuqlik so‗nggi maxsulot hosil bo‗gunga qadar 
filtrlanadi. Usulning kamchiligi ajratib olingan moy uzining qator foydali hususiyatlarini yo‗qotadi. 
3. Suv 
– bug‗li ekstraksiya
efir moylarini ishlab chiqarishda qo‗llaniladi. 
To‗g‗ridan-to‗g‗ri 
haydash usulida o‗simlikning biologik faol moddalari bug‗ bilan distillyatordan kondensatorga o‗tadi 
va suvga ajraladi. Suv yuzasida esa efir moylari yig‗iladi, so‗ng ular ajratib olinadi. 
4. Suv-spirtli ekstraksiya, 
bu usulda biologik faol moddalar suv-spirtli aralashma qo‗llagan 
holda ajratib olinadi. 
5. YOg‗li ekstraksiya, bunda 
ekstraksiya qizdirilgan o‗simlik moyi yordamida o‗tkaziladi. 
6. Erituvchilar bilan ekstraksiyalash, 
bu ekstraksiyaning nisbatan zamonaviy usul bo‗lib, turli 
omillarga sezuvchan bo‗lgan BFM ni ekstraksiyalashda qo‗llaniladi
 
An‘anaviy usullarni takomillashtirish natijasida yangi zamonaviy usullarni paydo bo‗lishiga olib 
keldi, bu jarayonlarda prinsipial yangi yondoshuvlar qo‗llanmoqda (SO
2
bilan ekstraksiyalash, ultra 
tovush bilan). 
Odatda, biologik faol moddani ekstraksiyaga tayyorlashning birinchi bosqichi bu yog‗lardan 
xolos bo‗lishdir. 
Ko‗pincha bu maqsadlar uchun erituvchilardan foydalaniladi (geksan, xloroform, spirtlar va 
ularni aralishmasi). 
O‗simlik er ustki qismini qayta ishlash jarayonida lipidlar bilan bir qatorda o‗simlikning 
xlorofillga boy, yashil va sariq pigmentlari olib tashlanadi, bu o‗z navbatida biologik faol moddalarni 
ajralishini ancha osonlashtiradi.