Biologik faol moddalar texnologiyasi

8
.
 
EKSTRAKSIYALASH JARAYONINING NAZARIY ASOSLARI 
Ekstraksiyalash jarayoni 
massa almashinuv 
jarayonlari qatoriga kirib, bunda ekstraksiya yuqori 
konsentratsiya zonasidan diffuziya hisobiga amalga oshadi. Bular biologik faol modda tutuvchi 
o‗simlik yoki hayvon hujayralari bo‗lishi mumkin.
Ekstraksiyalash jarayoni, ekstragentga material zarrachalarining ichki tuzilmalaridan BFM ni 
diffuziyalanishiga asoslangan bo‗lib, bu jarayon konsentratsiyalar muvozanatga etgandagina to‗xtaydi.
Muvozanat holatida ekstragentdan materialga qancha miqdorda molekula o‗tgan bo‗lsa, 
materialdan ekstragentga ham shuncha miqdorda molekula zarrachalari o‗tadi, ya‘ni konsentratsiya 
doimiy qoladi.
BFM ni xom ashyodan ekstraksiyalash (ajratib olish) jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: 
-
Xom ashyoni maydalash; 
-
Erituvchiga xom ashyoni solish; 
-
SHrotni olib tashlash; 
8
Agathos S. N. and Domain A L. 2006.
Dissolved oxygen levels and the in vivo stabilityof gramicidin S synthetase. 
Applied Microbiology and Biotechnology 24:319-322. 

---

32 
-
Kerakli konsistensiyaga kelguncha erituvchini olib tashlash (suyuq, quyuq, quruq). 
-
Ekstraksiyalash jarayoning bosqichlari va ularning miqdoriy tavsiflari.
Ekstraksiyalash jarayoni uch bosqichda boradi: 
-
Xom ashyoni namlash (kappilyar shimdirish); 
-
Birlamchi sharbatni hosil bo‗lishi; 
-
Massa alashinuv bosqichi. 
Ekstraksiyalash jarayonida massa almashinuv jarayoni amalga oshib, bunda bir yoki bir necha 
moddalarni bir fazadan (xom ashyo) boshqa fazaga o‗tishi (ekstragent) kuzatiladi.
Xom ashyodagi xujayra tuzilmasidan massa almashinuvi − murakkab jarayon bo‗lib, bunda biz 3 
bosqichni farqlashimiz mumkin: 
− «ichki diffuziya», xom ashyo zarrachalari ichdagi modda tashilishining barcha xodisasini o‗z 
ichiga oladi; 
− diffuzion chegara qatlamida moddalarning tashilishi; 
− xarakatlanuvchi ekstragent bilan moddalarning tashilishi (konvektiv diffuziya). 
Suvsizlantirilgan xom ashyodan ekstraksiyalashning birinchi bosqichda xujayra 
strukturasi bilan birga ekstragentni material ichiga kirishi boshlanadi, xujayra ichidagi moddalar 
namlanadi va ularning erishi yuz beradi.
So‗ng erigan moddalarning molekulyar tashilishi amalga oshadi, avval xujayralar aro 
bo‗shliqdagi ekstragentga, so‗ng mikro- va makro yoriqlarni 
to‗ldirib turuvchi ekstragentga va nihoyat material bo‗lagining 
yuzasiga ektraksiyalanadi. 
Ekstragentda joylashgan material bo‗lagini sxema 
ko‗rinishida 
tasavvur 
etamiz 
va 
zarracha 
ichidagi 
ekstraksiyalanayotgan moddanining o‗rtacha konsentratsiyasini 
S
1
va 
uning yuzasidagi konsentratsiyani S
2
deb belgilaymiz.