3-мавзу. Олий мактаб дидактикаси. Дидактика ҳақида умумий тушунча. Ўқиш/ўқитиш моҳияти, структураси ва юритувчи кучлари

---

3-мавзу. Олий мактаб дидактикаси. Дидактика ҳақида умумий 
тушунча. Ўқиш/ўқитиш моҳияти, структураси ва юритувчи кучлари. 
Ўқитиш принциплари ўқитувчилик фаолиятининг асосий ориентири 
сифатида. Ўқитиш мақсади ва мазмуни. 
«Дидактика» тушунчасининг таърифи 
«Дидактика» сўзи грекча «didaskein» феълидан келиб чиққан ва актив 
шаклда «ўргатмоқ ёки дарс бермоқ/хабардор қилмоқ» маъносида ҳамда пассив 
шаклда «таҳсил кўрмоқ ёки таълим олмоқ» маъносида таржима қилинади. 
Бу сўз от сифатида «ўқитиш» ва «ўқитиш санъати» маъноларини 
билдиради. 
«Дидактика» тушунчаси икки хил маънога эга, бир тарафдан, у ўқитиш 
санъати ва иккинчи тарафдан эса ўқитиш санъатининг назарияси маъносини 
билдиради. 
Крон қуйидаги грекча феълларни фарқлайди ва шу бўйича қуйидагини 
таъкидлайди: Антик вақтлардаёқ «дидактика» сўзи ҳам «ўқитиш» сўзи ва ҳам 
«ўқиш/таҳсил олиш» сўзига таалуқли эди: 

didáskein: ўқитмоқ, дарс бермоқ; ўқиш, таҳсил олиш, ўқиб ўрганиш; 
ўзларининг қайта ишланган билимларини қўллаб ўқиш, ихтиро қилиш (ўйлаб 
топиш), билимларни ўзлаштириш;

didaxis: ўқитиш, дарс бериш, насиҳат/кўрсатма; 

didaktiké téchne: ўқитиш санъати. 
Зеельга мувофиқ дидактикага икки хил ёндошишни фарқлаш мумкин: 

биринчи (кенг маъноли) ёндошувда «дидактика» сўзи ҳам мазмун 
масалаларини ва ҳам дарс ўтиш жараёни масалаларини қамрайди; 

иккинчи (тор маъноли) ёндошувда «дидактика» сўзи фақат ўқув 
мазмуни муаммоси, ўқув мазмунининг структураси ва бу мазмунни танлашга 
таалуқли бўлади. Бу ҳолда ўқитиш жараёнининг масалалари методика 
вазифалари жабҳасига кўчирилади.
Крон бўйича «дидактика» умумий маъносида беш поғонани 
фарқлашади, улар энг умумийдан жузъий ривожланиш бўйича тартибга 
солинган. 
Дидактика – бу:

ўқитиш ва ўқиш ҳақидаги фан; 

ўқитиш ҳақидаги назария ёки фан; 

ўқув мазмуни назарияси; 

ўқув жараёнини бошқариш назарияси; 

психологик ўқиш ва ўқитиш назарияларини қўллаш. 

---

Дидактиканинг мақсади: 
«... махсус мазмунни танлаш ва ўқитишни ташкил қилиш орқали ўқув 
реаллигини яхшилашга эришиш».