Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

R=Dr+Do+P+S+A
bu yerda: 
R 
– bank krediti bahosi; 
Dr
– bankning jalb qilingan resurslari bahosi; 
Do
- tijorat banki operatsion xarajatlari qismi;
P
- kredit riski bo‘yicha ustama; 
S
- bank marjasi;
A
- bank tomonidan belgilanadigan qo‘shimcha to‘lovlar. 
Tijorat banklarida kredit bahosi shakllanishiga bankning jalb 
qilgan resurslari bahosi, operatsion xarajatlari, jumladan, xodimlarning 
ish haqi xarajatlari, kreditni rasmiylashtirish, hisobvaraq ochish, kredit 
monitoringi, kreditlar bo‘yicha tashkil qilinishi mumkin bo‘lgan 
maxsus zaxiralar bilan bog‘liq boshqa xarajatlar sezilarli ta’sir etadi. 
Shu bilan birga, tijorat banklari kredit portfeli tahlili asosida riskli 
tarmoqlar aniqlanishi va kredit riski bo‘yicha ustamaning kredit bahosi 
shakllantirilishida hisobga olinishi maqsadga muvofiq.
Kredit foiz stavkalari hisoblash usuliga muvofiq 
oddiy va 
murakkab
foiz stavkalariga bo‘linadi. 
Oddiy foiz stavkasida
foizlarni 
hisoblash asosiy qarzning qoldiq summasidan kelib chiqqan holda 
amalga oshiriladi. 
Murakkab foiz stavkasida
esa, hisoblangan foizlar 
asosiy qarz qoldig‘iga qo‘shilib foizlar hisoblanadi.
To‘lash shakliga ko‘ra, foizlar 
oddiy va diskontlangan
shaklda 
bo‘lib, oddiy foizlarda kredit bo‘yicha foizlarni to‘lash olingan kreditni 
qaytarish grafigiga muvofiq amalga oshiriladi. Diskontlangan foizlar 
esa, kredit berilgan vaqtda ushlab qolinadi va jadval asosida 
shartnomada qayd etilgan muddatda asosiy qarz summasi qaytariladi. 
Inflyatsiya darajasini hisobga olgan holda kredit foiz stavkalarini 
nominal va real foiz stavkalariga ajratamiz. Nominal foiz stavkasi rasmiy 
e’lon qilinadigan va shartnomalarda belgilanadigan foiz stavka bo‘lib 
hisoblansa, real foiz stavkasida inflyatsiya darajasi hisobga olinadi.
Tijorat banklari va mijozlar o‘rtasida tuziladigan kredit shartno-
masida iqtisodiyotda yuz beradigan inflyatsion ta’sirini foiz stavka-
larining o‘zgarishi hisobga olinishi lozim. Bu esa, tijorat banklari 

---

182 
kreditlari va ulardan olinadigan foizli daromadlarning o‘zgarishiga 
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Suzib yuruvchi foiz stavkalarni qo‘llashni 
shartnoma shartlari sifatida kiritish orqali bank faoliyatida oid 
stavkalari o‘zgarishi riski kamaytiriladi va uni samarali boshqarishga 
yordam beradi.
Tijorat banklarida kreditlar bo‘yicha hisoblangan foizlarni to‘lash 
davriyligiga muvofiq, antisipativ va dekursiv stavkalarga ajratiladi. 
Antisipativ foiz stavkasida kreditlar bo‘yicha hisoblangan foizlar 
belgilangan davrning boshida mijozlardan undirib boriladi. Antisipativ 
foiz stavkasi rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida inflyatsiya 
yuqori bo‘lgan sharoitda kreditlar qadrsizlanishining oldini olish 
maqsadida qo‘llaniladi. Jahon amaliyotida kredit foizlarini to‘lashda 
keng tarqalgan usullardan biri dekursiv stavkasi orqali amalga 
oshiriladi. Dekursiv foiz stavkasi qo‘llanilganda hisoblangan foizlar 
belgilangan davr oxirida to‘lanadi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida 
bank kredit bahosi o‘ziga xos 
funksiyalarni
bajaradi.