N a b ijo n qo dirov

YAKSHANBA QUVONCHLARI
Q o‘limiz bo‘shadi deguncha, biz, bolalar ko‘chaga 
qarab chopamiz. Chunki biri-biridan qiziq o ‘yinlar, 
bolalikning ajabtovur sho‘xliklari asosan ko‘chada 
bo‘lib o ‘tadi-da. Mavsumiga qarab, eshak mindi, quloq 
cho‘zma, lanka, lappak va dasta o ‘yinlari (zuvullab 
yugurish) quvlashmachoq, yana qanchadan qancha 
qiziqarli mashg‘ulotlar bizni kutib turadi. Ayniqsa, 
kechga borib o‘yinlar avjiga chiqadi. Kechki ovqati 
sovib qolgach, ota-onalar farzandini qidirishga tushar, 
qo‘lidagi kaltak bilan haybat qilib, quloqsiz bolasini 
koyiganicha olib ketishi oddiy holga aylangan.
Bunday o ‘yinlar yakshanba kuni birmuncha kama- 
yadi.
Ariq bo‘yidagi ajriqqa o ‘tirib olib, bozordan qay- 
tayotgan odamlami tomosha qilamiz. Ular bizga juda- 
yam tanish bo ‘lib ketgan.
Odatdagidek, birinchi bo'lib bozordan Potma tatar 
(Fotima bo‘lsa kerak) qaytadi. Uning ro ‘moli iyagi
37

---

ostidan mahkam bogiangan, o ‘ziga-o‘zi nimalarnidir 
tinmay g‘udranib yuradigan novcha, ozg‘in kampir.
Potma tatar biz bolalarga mutlaqo e ’tibor bermaydi. 
Daraxtlar tagida aylanib danak teradi va uni xaltasiga 
solib, yana yo‘lida davom etadi. Faqat bir martagina 
gapirgani yodimda. Bolalardan biri kutilmaganda unga 
qarata: «Achin tahiy!» deya qichqirdi. Kampir orqasiga 
asta o ‘girilib: «Tahiy! Tahiy!» dedi-da, qadamini tez- 
latdi. So‘z qotgan bolaning o ‘ziyam tushunmaydigan 
antiqa «savol-javob»ni eshitib qanchalik xursand bo‘l- 
ganimizni bilsangiz edi. Bu beozor kampiming eri 
va ikki azamat o ‘g ‘li urushga ketib, qaytib kelmagan 
emish.
Ana endi ertalab bozorga bir nechta katta-kichik 
savat va qoshiqdonlar ko‘tarib o ‘tib ketgan Dehqon 
buvaning uzoqdan qorasi ko‘rinadi.
Uning jussasi kichik, sersoqol, olmadekkina kela- 
digan yuzida doim tabassum, mittigina ko‘zlari esa 
mehrga to‘la edi. Dehqon buva sira shoshilmas, 
qo‘lidagi gulqaychi bilan savatbop terak novdalarini 
yo‘l-yo‘lakay qirqib, belbog‘iga qistirib keladi. Bu 
ajoyib cholni ko‘rganim hamono duch kelgan terak 
novdasini sindirib, uning kalta-kalta barmoqlariga tuta- 
man. Qariya qo‘limdan novdalami olar ekan, tabassum 
bilan ko‘zlarimga boqadi.
- Yashang tag‘o, barakallo tag‘o, - deydi va yana 
yoTida davom etadi.
Savatchi boboga yordamim tekkanidan o ‘zimda 
yo‘q suyunib ketaman.
- Ana ko‘r Xalil kelyapti! - deydi kimdir.
Biz, bolalar ulami jim kuzatamiz. Ko‘r Xalil nov­
cha, yelkalari keng, sochlari oppoq, qirq besh yoshlar 
atrofidagi kishi. Bukchayib qolgan qari kampir bir 
yarim, ikki metr keladigan tayoqning oldingi uchini, 
o ‘g ‘li Xalil aka esa ortdagi uchini ushlab oladi. Ular
38

---

xotirjam gaplashib keladilar. Ko‘r Xalil onasiga xuddi 
yosh boladay erkalik qiladi. Har galgiday, hovuz 
bo‘yidagi supada o‘tirib, dam oladilar. 0 ‘g ‘il shu zaho- 
tiyoq boshini qashlashga kirishadi. Ikkala qo‘li bilan 
qashlayveradi, qashlayveradi. Aytishlaricha, uning bo- 
shiga urushda oskolka tekkan va ko‘zlari ko‘r b o ‘lib 
qolgan ekan. Ko‘r Xalilning esi ham joyida emas, u 
b a’zan onasini bo‘ralab so‘kib qoladi. Kampir o ‘g ‘lini 
aldab yupatadi. Tayoqning ikki uchidan ushlab birin- 
ketin yana yo ‘lga tushadilar.
Ona-bola ortidan m a’yus qarab qolamiz. Kimdir 
sukunatni buzadi.
- Sattor bobo kelyapti!
G ‘amginlik bir zumda tumanday tarqab, uning 
o‘mini xursandchilik egallaydi. Sattor bobo attorchilik 
qilardi. Aksariyat biz uni faqat bozordan qaytayotganida 
uchratamiz. Sattor bobo oppoq soqol, ikki yuzi qip- 
qizil, ko‘zlari doim kulib turadigan, nuroniy bir qariya 
edi. U g ‘ing‘illab qo‘shiq xirgoyi qilar, bolalarga k o‘zi 
tushsa, doim birinchi bo‘lib salom berardi. Eshagi ham 
kattagina va chopag‘on edi. Jonivoming ikki yonida 
xurjun, xurjun tepasida bir juft qo‘ltiqtayoq ham bor.
Sattor bobo urush qatnashchisi edi. 0 ‘zining ayti- 
shicha, bir oyog‘ini fashistlarga tashlab kelgan. U 
bolalarga juda mehribon, biz ham uni o‘z bobomizday 
yaxshi ko‘rardik.
Har yakshanba eshagi xuddi o‘rgatilganday, katta 
tol tagiga kelib to‘xtar, Sattor bobo saxiylik bilan 
bolalarga qand-qurs, pista-mayiz va shunga o ‘xshash 
har xil shirinliklar ulashardi. Hammaning yuzida xur­
sandchilik, bunday paytlarda, ayniqsa, boboning o ‘zi 
ham boshqacha yayrab ketardi. Chol yana y o ‘lida 
davom etadi. Bir to‘p bolalar uning ortidan yugurib 
eshagini urar, qariya esa qiqir-qiqir kulardi xolos. 
Boboni ancha joygacha kuzatib, horib-charchab ort-
39

---

ga qaytamiz. Bunday odatga ko‘nikib ketgandik. 
Nima b o id i-y u , Sattor bobo birdan ko‘rinmay qoldi. 
Ko'zlarimiz uning yo‘liga qarab charchadi, toldi. 
Ammo bobomizdan darak bo‘lmadi. Hech kimni o ‘y- 
nagisi kelmas, negadir xomush tortib qolgan edik 
o ‘shanda.