A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

3.2.5. Motor rejimida ishlaydigan asinxron motorning
energetik diagrammasi 
Asinxron motorning motor rejimida ishlashi sirpanishning 1dan 0 gacha 
qiymatiga to‗g‗ri keladi, shuningdek, ishchi rejim oralig‗i sirpanish S
k
dan katta 
bo‗lmagandagi tezliklar oralig‗iga to‗g‗ri keladi. Sirpanishning S
k 
dan 1 gacha 
oralig‗ida motor rotoridagi isroflar birmuncha ortadi va shu sababli mexanik 
xarakteristikaning bu qismida motorning ishga tushish davrida bo‗ladi. Asinxron 

---

81 
motorning turli sirpanish qiymatida elektr energiyasi oqimining taqsimlanishini 
tahlil qilamiz. 3.12 - rasmda asinxron motorning energetik diagrammasi keltirilgan. 
3.12 - rasm. Asinxron motorning energetik diagrammasi 
 
Motor erishadigan P
istem. 
quvvati, chulg‗amlar va stator polatidagi isroflarni hisobga 
olmaganda (ΔPni), elektrmagnit quvvatga –P
em 
ga ya‗ni elektromagnit maydonning 
aylanishi quvvatiga aylanadi deymiz. Asinxron motor bir vaqtning 
o‗zida 
ham 
motor ham transfarmator sifatida ishlagani uchun, elektrmagnit quvvat 2 kanalga 
bo‗linadi. Elektrmagnit quvvatining bir qismi P
mex
mexanik quvvatga aylanadi, bu 
quvvat asinxron motor valiga uzatiladi. Bu quvvat aylanayotgan elektrmagnit 
maydoni va rotor tokining aktiv tashkil etuvchisining o‗zaro toqnashuvi natijasida 
yuzaga keladi. Elektrmagnit quvvatning ikkinchi qismi esa rotor chulg‗amiga 
elektrik quvvat sifatida singadi, bu xodisa transfarmatorning ikkilamchi 
chulg‗amini eslatadi.
Elektrmagnit quvvat stator maydoni tezligi 
0
ning m momentga 
ko‗paytmasiga teng (M –asinxron motor validagi moment). 
P
em 
= M
0

(3.34) 
Elektrmagnit quvvat ikkita tashkil etuvchidan iborat 
P
em
= P
mex
+ P
s 
(3.35) 
Mexanik quvvatni quyidagicha tasvirlasak bo‗ladi 
P
mex
= M +
(3.36) 
Rotor chulg‗amiga singdiriladigan elektrik quvvat (3.34) va (3.36)ga kora 
quyidagicha bo‗ladi

---

82 
P
s
= P
em
- P
mex
= M
0
–M * = M
0 * 
s 
(3.37) 
Bundan ko‗rinadiki sirpanish quvvatti P
S
, rotor chulg‗amida hosil bo‗lib 
motor validagi quvvatga hamda sirpanishga proporsionaldir.
Bu quvvat rotor chulg‗amidagi isroflar sifatida taqsimlanadi (faza rotorli 
motorlari uchun esa yurgazish paytida yurgazish qarshiliklaridagi isroflar). 
Asinxron motorlarni loyihalashda va ishlatishda elektr energiyasini isrofni 
kamaytirish va F.I.K.ni oshirish maqsadida sirpanish quvvatini kamaytirishga 
harakat qilinadi. Asinxron motorlar shunday loyihalanadiki, uning nominal 
sirpanishi bir necha foizni tashkil qilsin. Asinxron motorli elektr yuritmalarning 
tejamli ishlashini ta‘minlash uchun ular minimal sirpanish bilan ishlashi 
ta‘minlanadi. Bu qoida rostlanadigan asinxron elektr yuritmalar uchun ham amal 
qilishi kerak. Istesno tariqasida asirnxron motorlarni yurgazishni kaskadli 
sxemasini keltirishimiz mumkin, bunda sirpanish quvvati foydali ishlatiladi.