A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

3.13 - rasm. Iste’mol kuchlanishini rostlash paytidagi asinxron motorning 
mexanik xarakteristikalari 
a) moment o‘zgarmas bo‘lganda b) yuklamaning ventilyatorli momentida 
 
Agar qarshilik momenti M
q
tezlik pasayganida nominal momentdan sezilarli 
kichik bo‗lsagina manba kuchlanishini o‗zgartirish bilan motor tezligini rostlash
o‗rinli bo‗ladi. Rostlashning bunday usuli ba‘zan nasoslar va ventilyatorlar 
yuritmalarida qo‗llaniladi. Chunki ularda tezlikning kamayishi bilan valdagi 
qarshilik momenti birdan kamayib ketadi. Bu holat 3.13 b - rasmda ko‗rilgan. 
Modomiki, tezlik kamayishi bilan M
q
ning qiymati tezlik kamayishining kvadrati 
darajasida kamayar ekan, sirpanish quvvati P
3
tezlik kamayishi bilan uncha 
sezilarli darajada oshmaydi. Agar motor validagi yuklama ventilyatorli xarakterga 
ega bo‗lsa, sirpanish quvvatining maksimal qiymati val nominal tezligidagi 
maksimal quvvatining 15% ni tashkil qiladi. Shuning uchun ventilyator va 
nasoslarning yuritmalari uchun sirpanishi 1,5-2 martagacha oshirilgan holda 
berilgan quvvatni oshirish kifoya qiladi.

---

85 
Asinxron motorlar statorida kuchlanishni kamaytirish motordagi yurgazish 
tokini kamaytirish uchun ham qo‗llaniladi. Bu usul, agar motor validagi qarshilik 
momenti yurgazish paytida 0,3-0,4 M
n
dan oshib ketmasa qo‗l keladi (erkin 
aylanish bilan yurgiziladigan nasos va ventilyatorlar). Bunday holatda iste‘mol 
kuchlanishini stator chulg‗amiga o‗rnatilgan tristorli kuchlanish rostlagichlar orqali 
pasaytiriladi, keyin motor tezlikni olib bo‗lishi bilan nominal qiymatgacha 
ko‗tariladi. Bu bilan kamaytirilgan yurgazish tokli va pasaytirilgan dinamik 
yuklamali ishchi mashinalarning ravon ishga tushirilishi ta‘minlanadi.