A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

3.10.- rasm. a) qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motor chuqur ariqchali
rotor konstruktsiyasi; b) ikkilangan katakli konstruktsiya;c) tokni siqib chiqarish 
effekti 
Sterjenning yuqori qismidan o‗tadigan 
i
21
tok Ф
3
oqimini hosil qiladi, biroq 
bu oqimning kuch chiziqlari havoda uchrashganligi sababli Ф
3
oqimning qiymatiga 
nisbatan E
L3
E.Yu.K. E
L1
E.Yu.K. dan ancha kam bo‗ladi. 
Yuqorida aytilgan ozidan induksiyalanish E.Yu.K.ining sterjen balandligi 
bo‗ylab taqsimlanishi faqat rotor toki chastotasi 50 Gts ga yaqin bo‗lgan holatga 
mosdir. (3.33 ga karang). Bunday holatda sterjenning barcha uchta qismi parallel 
ulangan bo‗lgani uchun (3.10, c - rasm) I
2
rotor toki sterjen yuqori qismidan o‗tadi. 
Bu hodisa tokni ariqcha yuzasiga chiqarish effekti deyiladi.
Bunda sterjenning effektiv yuzasi, ya‘ni tok o‗tadigan qismi, rotor 
chulg‗ami sterjenni umumiy yuzasiga nisbatan bir necha barobar kam bo‗ladi. 
Shunday qilib rotorning aktiv qarshiligi r
2 
ortadi. Ta‘kidlashimiz kerakki, o‗zidan 
induktsiyalanish E.Yu.K.i tok chastotasiga bog‗liq ekan (ya‘ni sirpanishga ham) r
2 
va x
2 
qarshiliklar ham sirpanish funktsiyasi bo‗lib qoladi. 
Yurgazish paytida, sirpanish katta bo‗lganda, r
2 
qarshilik oshib boradi (rotor 
zanjirga qo‗shimcha qarshilik kiritilganga o‗xshash). Motor tezlik olishi bilan bir 
vaqtda motor sirpanishi kamayib boradi, tokni yuzaga chiqarish effekti sustlashadi, 
tok o‗tkazgich yuzasi bo‗ylab pastga karab tarqala boshlaydi, va r
2 
qarshilik 
minimal qiymatda bo‗ladi. 

---

79 
r
2 
qarshiligining bunday avtomatik o‗zgarishiga binoan qisqa tutashtirilgan 
rotorli asinxron motorlarni ishga tushirish omadli kechadi: ishga tushirish toki 
nominal tokning 5-6 barobariga teng keladi, ishga tushirish momenti esa nominal 
momentining 1,1-1,3 barobariga teng keladi. 
Asinxron motorlarni loyihalashda ishga tushirish xarakteristikalarini 
parametrlarini moslashtirish ariqcha shaklini o‗zgartirish hamda sterjen materiali 
qarshiligini (qotishma tarkibini) o‗zgartirish yoli bilan amalga oshiriladi. 
Chuqurlashtirilgan ariqchalar bilan bir qatorda ikkilangan ariqcha konstruktsiyasi 
ham qo‗llaniladi (3.10, b - rasm). Shuningdek noksimon ko‗rinishga ega bo‗lgan 
ariqchalar hamqo‗llaniladi. 
3.11 - rasmda qisqa tutashtirilgan asinxron motorlar asosiy turlari uchun 
mexanik xarakteristikalar keltirilgan. Bu - rasmga kora:
1) normal bajarilgan motor (oddiy) 
2) sirpanishi oshirilgan motor
3) yurgazish momenti oshirilgan motor 
4) metallurgiya-kranlari turlari uchun motorlar.