17-ma’ruza: Asinxron mashinaning energetik diagrammasi, elektromagnit (aylantiruvchi)
momenti va mexanik tavsifi
1. Asinxron mashinaning energetik diagrammasi
2. Elektromagnit (aylantiruvchi) momenti
3. Mexanik tavsif
1.Asinxron mashinalarning vektorli diagrammasi
Asinxron mashinalarning rotorlarida va statorlarida cho’lg’amlar soni xar hil.Agar
mashinalarda aylanadigan rotor va stator cho’lg’amlari bir xil bo’lsa ularning energiya jarayoni
o’zgarmaydi. Odatda rotorcho’lg’amlarning soni stator cho’lg’amlar soniga tenglashtiriladi. Faol
to’rdan o’rnatishda iste’mol qilingan reaktiv қувват FIK va cos
saqlanib
qoladi keltirilgan
qiymatlarga shtrix qo’shiladi. Haqiqiy va transformator uchun belgilab keltirilgan
cho’lg’amlarning MYUK ni o’zgartirmay ikkilamchi tok cho’lg’amini olamiz.
Rotor va stator fazalarning cho’lg’amlar soni; W
i
W
2
rotor va statorlar cho’lg’amlari soni;
K
ou
K
ou
-cho’lg’amli koeffitsientga cho’lg’am statori va rotorlari teng keladi. O’zgarmas oqim
mashinani oqimning sharoitidan keltirilgan cho’lg’amlar soni haqiqiy cho’lg’am sonidan
Natijada quyidagiga erishamiz
.
Rotorda isrofning saqlanish shartiga koʼra
aniqlaymiz
(3.20)reaktiv kuchning o’zgarmasligi tufayli hosil bo’ladi.koeffitsientning tokini o’rnatish uchun
K
1
=t
2
. formuladan foydalaniladi.
Shunday qilib, tok oqim uchun pasayish koeffitsienti
keltirilgan
koeffitsient
EYuK
va
kuchlanishi
quyidagicha
qarshilik ko’rsatuvchi koeffitsient. O’rnatish koeffitsientidagi qarshilikning formulasi
Shunday qilib
Bunda (3.24)
Qisqa tutatishda formulasi
1g
g
= 4t
x
(da
g
k
0l
)Vz
2
.
(3.26)
3.16-rasm.Asinxrondivigatelnivektordiagrammasi
3.15 ga binoanasinxron mashinaning keltirilgan tenglamasi quyidagi koʼrinishga ega
boʼladi:
}
3.27 tenglamaga asosanasinxron mashinaning kompleks tekislikdagi vektor diagrammasi
geometrik tasviri 3-16 rasmda tasvirlangan Asinxronli mashinalarning vektorli diagrammasi
transformatorning vektor diagrammasidan U
2
= 0, bilan farqlanadi
rotorning elektr yurituvchi
kuch esa rotorning qarama qarshi induktiv kuchlanishiga tushishi va aktiv qarshiligi bilan
aniqlanadi
Bu yerda:
.rotor chulgʼamidagi aktiv qarshilikda kuchlanishning tushuvi;
-kuchlanish, mashina validagi mexanik quvvat Р
2
Haqiqatan 3.28
ning qiymatlarini I
2
va m
1
ga koʼpaytirsak,quyidagiga ega boʼlamiz
Bu yerda,birinchi qismi rotorning isrofini,ikkinchisi mashinaning validagi mexanik
quvvatР
2
ni aniqlaydi.
Р
2
quvvat mashina validagi foydali Р
2
va mexanik isrofР
mex
lardan tashkil topadi
Birinchi bo’lakda rotor yo’qolishini aniqlaydi ikkinchi bo’lak
esa mashina validagi
mexanik quvvatini aniqlaydi. Quvvati mashina validagi foydali quvvatni va mexanik yo’qotishni
o’z ichiga oladi. Mashina validagi mexanik yoqotishni o’z ichiga olishi uchun aktiv qarshilikni
ekvovalentini kiritish mumkin asinxrom motorlarning yaxlit sirpanish seryasini aniqlashda
foydalaniladi, shuning uchun mexanik yoqotishlarni doimiy deb hisoblash mumkin. (3.16)
rasmdagi vektorli diagramma mashinaning bitta fazasi uchun qurilgan shuning uchun R
2
qiymatini aniqlashda tokning va kuchlanishning qiymatini stator va rotor fazasining soniga
ko’paytirish lozim. Vektorli diagrammada statorga to’g’ri keladi, rotorga esa ikkinchi tokga esa
transformatorlar to’g’ri keladi. Asinxron mashinalarda ham magnitlanish toki teng. Bunda MDC
natija MDC natijasi va stator cho’lg’aminig MDC makonli vektorlaridir. Chunki MDC
cho’lg’amlar malum bir cho’lg’amlar harakati va vaqtinchalik toklar
harakatidan kelib chiqib
paydo bo’ladi.Vektorli diagrammani qurishda fazali magnitlanish tokdan yoki cho’lg’amlarning
natijasi MDC foydalanish mumkin. Vektorli diagrammani yaratishda vaqtinchali M,I,E va
makonli FTE vektorlari birga qo’shiladi[8].
Asinxron mashinalarda shu jarayoni taxlil qilishda vaqtinchalik va makon bilan
uyg’unlashadigan va natijali vektorlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Diagrammani
yaratishda masshtabda vektorning oqimini qo’yishdan boshlanadi. Magnitlanadigan tok bilan
mos
tushmaydi,chunki magnitlangan tok aktiv va reaktivga ega magnit oqimidan toki aniqlab
bo’lgach, EYUK E
i
=E
2
hisoblanadi va (3.22) rasmga ko’ra tok aniqlanib, rotor toki stator
cho’lg’amiga keltiriladi va (3.27) rasmga ko’ra stator toki aniqlanadi. Keyin ma’lum bo’lgan
EYUK, toklardan va qarshiliklardan vektorli (3.27) rasmdagi diagramma quriladi.
Vektorli diagrammalarni bir nechta tok qiymatining yuklami
uchun qurish mumkin va
undan kelib chiqib tokning o’zgarishini yo’qotishning, cos
yuklanadigan kuchlanishning tushishini aniqlasa bo’ladi
Asinxron motor bo’sh yurishida P=0 va bo’sh yurishda tok ga teng bo’lgach, unda deb
olish mumkin. Mexanik yo’qotish nolga teng bo’lganida rotordagi tok nolga teng. Bo’sh
yurishda to’rdan foydalanganda aktiv quvvat katta bo’lmaydi va odatda tok reaktiv tarkibga ega
bo’ladi. Bunda magnit maydonini hosil qilish uchun kerakli bo’lgan reaktiv quvvat to’rdan qabul
qilinadi va tok U
u
orqaga qoladi. cos
quvvatining koeffitsient aktiv va reaktiv quvvatlar
orasidagi o’zaro munosabati bilan xususiyatlanadi.
Yuklanishning ortishi bilan rotordagi tok G
2
va statordagi tok ham oshadi. Stator
cho’lg’amiga kuchlanish
tushishi sababli e
u
bir muncha kamayadi, bu esa F
t
oqimining
kamayishiga va pasayishiga olib keladi.Lekin birinchi yaqinlashishda Yuklanish o’zgarmaydi.
Bu vektor diagrammasini qurilishini osonlashtiradi.Valdagi yuklanish oshgani sari sirpanish
oshadi, rotor va statordagi elektr yo’qotish, to’rda foydalanadigan P
i
aktiv quvvati o’sadi, reaktiv
quvvat esa deyarli o’zgarmasdan qoladi.
3.17 –rasm., a-b asinxron mashinaning bo’sh yurishidagi motor rejimida va generotor rejimidagi
vektor diagrammasi ko’rsatilgan.
3.17 -rasm.Asinxron mashinaning motor rejimida (a), bo’sh yurish (b) va generatorida vektor
diagrammasi.
Asinxron mashinalarning vektorli diagrammalari loyihalashda
deyarli foydanilmaydi,
lekin ular asinxron mashinalarni o’rganishda muhim metodik ahamiyatga ega.
