yig’indisi esa magnitlangan tokni aniqlab beradi.(3.27) tenglama kabi, (3.18 rasm). Vektor
diagrammasi, hamda o’zgarish sxemasi mashinaning bitta fazasi uchun yoziladi va yasaladi. X
12
o’zaro qarshi induksiyasiga kuchlanishning tushishini EYUK ni
qarshi quvvatdagi yuqotish
(3.27) da mashina validagi past yo’qotishning mexanik ekvivalenti hisobga olinmaydi. Ularni
taxminan shunday olish mumkin ikki cho’lg’amlilarni kontursiz tokda tasavvur qilib va
po’latdagi yo’qotishi inobatga olib, magnitlangan konturga aktiv qarshilikni kiritiladi.
Agar mashina po’latining yo’qotilishini aniq bo’lsa, unda aktiv qarshiligi:
Bo’sh yuruvchi tokning aktiv holati.
Aktiv qarshilikni, po’latdagi yo’qotish ekvivalentini aniqlab bo’lgach asinxron
mashinalardagi asosiy qarshilik yoki induksiyasining o’zaro qarshiligiga quv-vatning paydo
bo’lish jarayonini kirgizib ko’rib chiqish mumkin.
3.19- rasm.Аsinxron mashinaning T- koʼrinishdagi
almashtirish sxemasi
Unda asinxron mashinalarni po’latdagi yo’qotishining o’zgarish sxemasi 3.19 rasmda
ko’rsatilgandek bo’ladi.
Rotor cho’lg’amining aktiv qarshiligi rotorning tok chastotasiga bog’liq, chunki yuzaki
natija ko’rsatiladi. Ammo bu o’zgarish bilan qarshilikni saqlolmay qolish mumkin. Mashinaning
rotordagi tok qayerdasurat va maxrajni S ga bo’lgach, olamiz:
Aylanayotgan mashinani qo’zg’almas holatga keltirganda rotordagi tok o’zgarmasdan
qoladi. Shunday qilib,real asinxron mashinani qo’zg’almaslantirish uchun rotorning aktiv
qarshiligini o’zgartirish hisobidan amalga oshiriladi.
Toklar, aktiv quvvatlar va yo’qotishlar aylanayotgan va qo’zg’almas mashinada
o’zgarmasdan qolishadi.
Asinxron mashinaning o’zgarish sxemasi (3.19) va transformator sxemasi (2.4
rasmga
qarang) ning farqlanishi shundaki, transformatorda ikkilamchi cho’lg’amga kuchlanishi quyiladi,
asinxron mashinaning o’zgarish sxemasida esa qarshiligimashina validagi mexanik quvvatning
yo’qotish ekvivalenti
Transformator va asinxron mashinalarning o’zgarish sxemasi bir-biridan uncha
farqlanmasligini
hisobga
olgan
holda,
asinxron
mashina
ishini
qo’zg’almas
holatda,transformatorni esa xuddi ishlayotgan deb ko’rishimiz mumkin, ammo asinxron
mashinada quvvat oshirishning murakkab bo’lgan jarayonlari transfor-mator jarayoniga har doim
ham mos tushmaydi. Shuning uchun elektr mashinalar nazariyasini ko’rib chiqishda
ummumlashgan mashinalardan asinxron mashinaga o’tib, keyin esa transformatorlarga o’tish
lozim.
Ayrim manbalarda (darsliklarda) elektr mashinalarning turlarini ko’rib
chiqish
transformatorlardan boshlanadi, boshqa darsliklarda esa doimiy tok mashinalaridan. Doimiy tok
mashinasidan boshlash qulay, chunki elektr mashinasining kursi bilan doimiy tokli simlardan
boshlab elektr simlarni tahlil qiluvchi avtomatlashtirilgan elektr simlari kursi parallel olib
boradi.Tarixga qarasak doimiy tok mashinasi o’zgaruvchi tok mashinasidan oldin yaratilgan, shu
sababli nazariya osishiga va darsliklarning yaratilishiga ma’lum bir ta’sirini ko’rsatgan.
Transformatorlar juda oddiy elektrotexnik uskunlari, shuning uchun o’rganishni metodik
jihatdan elektromagnitlangan jihozlardan boshlash to’g’ri hisoblanadi[14].
"Elektromexanikaga kirish bo’limini o’zlashtirib bo’lgach, elektr mashinalarni xoxlagan
mashina turlaridan boshlab o’rganish mumkin.
Quvvat rusumlari bir necha kilovattdan to o’nlab kilovattgacha bo’lgan asinxron
mashinalarning o’zgarish sxemasining ko’rsatgichlari quyidagicha o’zgaradi:
Mashina quvvatining oshishi bilan aktiv qarshilikning tegishli qiymatlari kamayadi,
induktiv qarshilik esa o’sadi.
Induktiv
qarshiligi mashinaning cos
ga bog’liq. cos
, qancha past bo’lsa, ya’ni tarmoqda
foydalanadigan reaktiv quvvat qancha yuqori bo’lsa, «12» shuncha kam.
Mashinaning qutb soni qancha katta bo’lsa, shuncha «12» kam
Induksiya o’zaro qo’shilishi asosan havo tirqishlari bilan aniqlanadi. Havo tirqishlari
qancha kam bo’lsa, shuncha ko’p. Zo’r energetik va galearitli massa ko’rsatgichlariga ega
bo’lgan asinxron mashinada o’zgarish sxemasining parametrlarining orasida optimal munosabat
mavjud. Motorning rusumsidagi optimal qiymat mexanik tushunchada mumkin bo’lgan rotor va
stator orasidagi minimal darajada mumkin bo’lgan havo tiqishiga yaqin joylashadi. simon
asinxron mashinaning o’zgarish sxemasiga qarab, mashina validagi yuklab oshgani sari tok ham
oshadi. Shu jumladan G
x
qarshilikka kuchlanish tushgani hisobiga EYUK E
x
=E
v
kamayadi, bu
esa F
t
oqimi va I
Pr
magnitlangan tokning kamayishiga ham olib keladi.
Tokning bu o’zgarishlarini mashinaning ish jarayonini tahlil qilishda,
nominal rejim
uchun bo’lgan ma’lum bir sirpanishning o’zgarishida inobatga olish shart emas.
Asinxronmashinaning o’zgarish sxemasida eng qulayi (3.20 rasm) magnit konturi tarmoq
xulosasi chiqarilgan
T-simon o’zgarish sxemasidir. Bu o’zgarish sxemasida bo’sh yurish toki yuklovga
bog’lanib qolmaydi va ideal bo’sh yurish S=0 bo’lganda. T-simon o’zgarish sxemasining haqiqiy
tokiga mos keladi. Asinxron motorning bo’sh yurishi nolga yaqin, lekin unga teng emas, chunki
motor tarmoqda mexanik yo’qotish va po’lat yo’qotishni yopishga borayotgan aktiv quvvatdan
foydalaniladi. Ideal bo’sh yurishda elektromagnit quvvati P
em
nolga teng, lekin motor tarmoqdan
po’lat yo’qotishni yopishga borayotgan aktiv quvvatdan foydalanadi. Bu rejimda asinxron motor
yaxshi ishlay olmaydi va boshqa mashina tomonidan aylantirilishi lozim. T-simon o’zgarish
sxemasidan stator va rotordagi tok kompleksli koeffitsient;
3.20-расм.G-simon o’zgarish sxemasi:
(
)
Bunda G simon o’zgarish sxemasidagi qarshilikning ish konturi(3.45)
Shunday qilib, asinxron mashinaning G-simon o’zgarish sxemasidagi
rotor konturida G
2
toki
oqib o’tadi va dan aniqlanadigan qarshilik T-simon o’zgarish sxemasidan farqlanadi
G-simon o’zgarish sxemasidan asinxron mashina nazariyasida aylanma diagrammani
yasashda foydalaniladi (3.46)
C
i
koeffitsientini quyidagicha tasavvur qilish mumkin:
Odatda asinxron mashinalarda r
i
X
u
>X
i
r
i2
va eng past qismi manfiy.
Shuning uchun ko’rsatish shaklida
3.21- rasm Asinxron mashinaning qisqartirilgan G-simon o’zgarish sxemasi
Asinxron mashinalarda yagona rusumsi shuning uchun etarlicha aniqlik bilan V=0 deb hisoblash
mumkin, C
i
esa moddaviy son deb C
i
moduli
C
i
umumlashgan motorlarda C
i
quyidagi birliklardan kam farqlanadi:
(3.43)
ga murojat qilib, C U
i
kuchlanishning EYUK ega bo’lgan munosobati deb aytish
mumkin e
i
ideal bo’sh yurishda: ko’pgina amaliy hisobatlarda C
i
=1 deb qabul qilib, asinxron
mashinaning qisqartirilgan F-simon o’zgarish sxemasining foydalanish mumkin (3.21)
Yagona rusumli motorlarning o’zgarish sxemasining ko’rsatkichlaridagi o’zaro
munosobat:
T-simondan qisqartirilgan G-simon o’zgarish sxemasiga o’tish sezilarli xatoliklarga olib
kelmaydi.
Odatda xatoliklar ma’lum bir stator va rotordagi toklarda (3-5)% oshmaydi. Ma’lum bir
toklarda xatolikni kamaytirish uchun G-simon o’zgarish sxemasining magnitlangan konturiga Z
qarshiligi kiritiladi.
O’zgarish sxemalari asinxron mashinalarning nazariyasida muhim rol o’ynaydi.
Ularning
bazasidan asinxron mashinalarni loyihalash asosida yotuvchi o’rnatilgan rejimning o’zaro
mosligi olingan. Oxirgi yillarda o’zgarish sxemalari ikkinchi rejaga o’tishi ko’payib
borayapti,chunki EXM asinxron mashinalarning asosiy tenglamalarini echishda imkoniyat
yaratib berayapti.(3.3)
Do'stlaringiz bilan baham: