Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

тил илдизи
номини олган. Тилнинг ҳаракатчан қисми- 
нинг учи, олд, ён ва орқа томонлари фарқ қилинади. Тилнинг

---

мураккаб мускуллар системаси, уларнинг катта кенгликда 
шаклини ўзгартириш имкониятини яратади. Бу жуда катта 
аҳамиятга эга, чунки у ҳамма унли ва деярли ҳамма ундош 
товушларни (лаб товушларидан ташқари) ҳосил бўлишида 
қатнашади. Нутқ товушларининг ҳосил бўлишида пастки ж ағ, 
лаблар, тиш, юмшоқ ва қаттиқ танглай, альвеолалар ҳам иш- 
тирок этади.
Нутқ товушларининг баландлиги ва аниқлиги 
резонаторлар
туфайли ҳосил қилинади. Резонаторлар надстав найида жой- 
лашган.
Надстав найи — бу ҳиқилдоқдан юқорида жойлашган: ҳал- 
қум, оғиз бўшлиғи ва бурун бўшлиғи ҳисобланади.
Одамда оғиз ва ҳалқум бир бўшлиқни ҳосил қилади. Бу 
ҳамма товушларни талаффуз этишга имконият яратади. Ҳай- 
вонларда (маймунларда) ҳалқум ва овоз бўшлиғи жуда тор 
тешик билан боғланган. Бу нутқ резонаторининг зарур функ- 
циясини бажаради. Надстав найи одамда эволюция давомида 
ҳосил бўлган.
Надстав найи ўзининг тузилиши, катталиги, шакли бўйича 
ўзгариши мумкин. Надстав найининг катталиги ва шаклини 
ўзгариши нутқ товушларини ҳосил қилишда катта аҳамиятга 
эгадир.
Надстав найининг шакли ва катталигининг ўзгариши резо- 
нансни келтириб чиқаради. Резонанс натижасида нутқ товуш- 
лари оберитонларининг бирлари кучаяди, бошқалари эса па- 
саяди. Шундай қилиб, товушларнинг махсус нутқ тембри ву- 
жудга келади. М асалан, 
а
товушини талаффуз этганда оғиз 
бўшлиғи кенгаяди, ҳиқилдоқ эса тораяди ва чўзилади. 
И
 
то- 
вушини талаффузида эса, аксинча, оғиз бўшлиғи тораяди, 
ҳиқилдоқ кенгаяДи.
Махсус нутқ товушлари фақатгина ҳиқилдоқда эмас, бал- 
ки резонаторларда (ҳалқум, оғиз ва бурун бўшлиқлари) ҳам 
ҳосил бўлади.
Надстав найи нутқ товушларининг ҳосил бўлишида икки 
функцияни: