O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti “tabiiy fanlar fakulteti”

II.BOB.EKSPERIMENTAL QISM. 
2.1 Asoslarning kimyoviy xossalari 
Kimyoviy xossalari
1. Suvda yaxshi eriydigan asoslar va suvda yomon eriydigan 
asoslar kislotalar bilan reaktsiyaga kirishib, tuz hosil qiladi:
KOH + HCl = KCl + H2O
Ba(OH)2 + H2SO4 = BaSO4↓ + 2H2O
2Fe(OH)3 + 6HCl = 2FeCl3 + 6H2O
2. Asoslar kislotali oksidlar bilan reaktsiyaga kirishib, tuz hosil qiladi:
2NaOH + SiO2 = Na2SiO3 + H2O
2NaOH + SO2 = Na2SO3 + H2O
3. Asoslar tuzlar bilan reaktsiyaga kirishib, yangi tuz va yangi asos hosil qiladi:
CuCl2 + 2NaOH = Cu(OH)2 + 2NaCl
Cu(NO3)2 + 2KON = Cu(OH)2 + 2KNO3
4. Asoslar amfoter oksid va amfoter gidroksidlar bilan reayaktsiyaga kirishib, tuz
hosil qiladi:
2NaOH + Al2O3 = 2NaAlO2 + H2O
2NaOH + 2Al(OH)3 = 2NaAlO2 + 4H2O
2NaOH + ZnO = Na2ZnO2 + H2O
5. Ishqorlar yuqori haroratga chidamli bo’ladi. Masalan, NaOH 14000C da 
parchalanmasdan qaynaydi. Asoslarning ko’pchiligi qizdirilganda metall oksidi va
suvga parchalanadi:
2Al(OH)3→ Al2O3 + 3H2O
Cu(OH)2→ CuO + H2O
Asos eritmasiga qizil lakmus qog’oz tushirilsa, u ko’karadi, fenolftalein 
eritmasidan bir-ikki tomchi tomizilsa, eritma pushti rangga kiradi. Metiloranj 
eritmasidan tomizilsa, eritma sariq rangga kiradi.
 
 
 
19 

---

2.2 Anorganik kimyoning eng muhim sinfi-Tuzlar
. 
Molekulasi metall atomi va kislota qoldig’idan tarkib topgan murakkab moddalar 
tuzlar deyladi. Tuzlar molekulalarining tarkibiga qarab normal, nordon, gidrokso 
tuzlarga, qo’sh va kompleks tuzlarga bo’linadi.
Normal tuzlar
. Kislota molekulasidagi vodorod atomlari metallga to’liq
o’rin almashinishi yoki asoslar tarkibidagi gidroksid (OH) gruppa kislota 
qoldig’iga to’liq almashinishi natijasida normal tuzlar hosil bo’ladi:
Na2SO4, MgSO4, FeSO4, NaCl, NaNO2, CaSO4, CaCl2, CaCO3, MgCO3 va
hokazo. Ushbu formulalardan ko’rinib turibdiki, normal tuzlar metall kationi bilan 
kislota qoldig’i anionidan tarkib topgan moddalardir. Shuning uchun ham normal 
tuzlarni nomlashda metall nomi bilan kislota nomi asos qilib olinadi. Masalan. 
NaNO3 – natriy nitrat, Al(NO3)3- alyuminiy nitrat, Mg(NO3)2- magniy nitrat, 
Na3PO4 – natriy fosfat, Ca3(PO4)2 – kaltsiy fosfat va hokazo.
Agar bir metall bitta kislota bilan ikki yoki bir necha tuz hosil qilsa, bunday 
tuzlarni nomlashda avval metall nomi aytilib, qavs ichida rim raqami bilan 
metallning valentligi ko’rsatiladi, so’ngra kislota nomi aytiladi. Masalan, FeSO4 -
temir (II)-sulfat, Fe(NO3)2 – temir (II)-nitrat,
Fe(NO3)3 – temir (III)-nitrat va hokazo.
Normal tuzlar texnik nomlar bilan ham atalishi mumkin. Masalan,
NaCl-osh tuzi, Na2CO3 – soda, K2SO3 – potash, K2SO4∙Al2(SO4)3∙24H2O 
achchiqtosh CuSO4Ч3H2O – mis kuporosi, KNO3 – kaliyli selitra va hokazo.