O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti “tabiiy fanlar fakulteti”

Nordon tuzlar
. Nordon tuzlar suvdagi eritmalarida ikki bosqichda disotsilanadi:
NaНCO3 
Na + + НCO3-
НCO3-
Н + + CO32-
Nordon tuzlardagi vodorod metall atomlariga o’rin bera oladi, natijada, normal 
tuzlar hosil bo’ladi:
NaНCO3 + NaOН = Na2CO3 + H2O
20 

---

Na НSO4 + NaOН = Na2SO4 + H2O
Nordon tuzlar qizdirilganda o’zidan suv ajratib chiqaradi va normal tuzga o’tadi:
Ca(HCO2)3
CaCO3 + H2O + CO2
Mg(HCO3)2
MaCO3 + H2O + CO2
Olinish usullari
: 1.Kislotalarga kam miqdorda ishqor qo’shish bilan nordon tuz 
hosil qilish mumkin:
H2SO4 + KOH = KHSO4 +H2O 42
2. Tuzlarga oz miqdorda kislota qo’shib nordon tuz hosil qilish mumkin:
Ca3(PO4)2 + H3PO4 = 3CaHPO4
Ca3(PO4)2 + 4H3PO4 = 3Ca(H2PO4)2
3. Asoslarga mo’l miqdorda kislotali oksid ta’sir qilib ham nordon tuz hosil 
qilinadi: NaOH + CO2 = NaHCO3
Ba(OH)2 + 2CO2 = Ba(HCO3)2
4. Bir valentli metall bilan ikki asosli kislota qoldig’idan hosil bo’lgan
tuzlarni gidrolizga uchratish yo’li bilan ham nordon tuzlar olish mumkin:
K2CO3 + H2O KHCO3 + KOH
Na2S + H2O Na HS + Na OH
Nomlanishi
. Nordon tuzlarni nomlashda normal tuzlardagi kabi avval metall nomi 
aytilib, keyin bi yoki gidro qo’shimchasi qo’shgan holda kislota nomi aytiladi: 
NaHCO3- natriy bikarbonat yoki natriy gidrokarbonat, Ca(HCO3)2-kaltsiy 
bikarbonat yoki kaltsiy gidrokarbonat. Agar nordon tuz tarkibidagi vodorod 
atomining soni ikkita bo’lsa, gidro qo’shimchasi digidro qo’shimchasi bilan 
almashtiriladi. Masalan, Ca(H2PO4)2-kaltsiy digidrofosfat, NaH2PO4- natriy 
digidrofosfat.
Metallga o’rin bergan vodorodning metallga almashgan soniga qarab birlamchi, 
ikkilamchi, uchlamchi tuzlar deyiladi. Masalan: NaH2PO4- birlamchi natriy fosfat, 
Na2HPO4- ikkilamchi natriy fosfat, Na3PO4- uchlamchi natriy fosfat.
21 

---