O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti “tabiiy fanlar fakulteti”

Oksidlarni nomlanishi. 
O’zgarmas valentli elementlar oksidining nomi
shu element nomiga oksid so’zini qo’shish yo’li bilan hosil qilinadi. Masalan, K2O 
kaliy oksid, Na2O natriy oksid, CaO kaltsiy oksid, Al2O3 alyuminiy oksid va 
hokazo. Agar element o’zgaruvchan valentlik namoyon qilsa, uning oksidini 
nomlashda shu elementning nomi yoniga qavs ichida rim raqami bilan elementning 
valentligi ko’rsatiladi va oxiriga oksid so’zi qo’shiladi. Masalan, FeO temir (II) 
oksid, Fe2O3 temir (III) oksid, СO uglerod (II) oksid, СO2 uglerod (IV) oksid.
Oksidlarni olinishi
. Oksidlarni quyidagi usullardan foydalanib olish mumkin:
1. Metall yoki metalloidlarning kislorod bilan birikishi (bu jarayon yonish yoki 
oksidlanish deyiladi):
2Mg+O2=2MgO 4Al+3O2=2Al2O3
S+O2=SO2 4Р+5O2=2P2O5
2. Murakkab moddalarning kislorodda yonishi;
CH4+2O2=СO2+2H2O
2С2Н2+5O2=4СO2+2H2O
3. Gidroksidlarni parchalanishi:
Si(OH)2 → SiO+H2O
10 

---

2Al(OH)3 → Al2O3+3H2O
4. Tuzlarning parchalanishi:
СaCO3 → CaO+CO2
2Rb(NO3)2 → 2Rb + 4NO2 + O2 va hokazo.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11 

---

1.2 Oksidlarning turlari 
Asosli oksidlar
. Kislotalar yoki kislotali oksidlar bilan o’zaro ta’sirlashib, tuz hosil 
qiladigan oksidlar asosli oksidlar deyiladi. Ishqoriy va ishqoriy-er metallarining 
oksidlari (Li2O, K2O, CaO, MgO, BaO va hokazo) suvda yaxshi eriydi. Metall 
oksidlarining hammasi ham asosli oksidga misol bo’lavermaydi. Ayrim metallar 
kislotali, asosli va amfoter oksid hosil qilishi mumukin. Masalan, CrO asosli, 
Cr2O3 amfoter, CrO3 kislotali, MnO asosli, MnO2 amfoter, MnO3 va Mn2O7 
kislotali oksid hisoblanadi. Oksid tarkibida ion bog’lanish kuchsizlanib, kovalent 
bog’lanish kuchaygan sari oksidning harakteri o’zgarib, avval amfoter, keyin 
kislotali xossalarni namoyon qiladi; boshqacha aytganda, elementning 
oksidlovchilik xossasi ortishi bilan uning xarakteri amfoter yoki kislotali oksid 
xossasiga o’tib boradi. Masalan, K2O, CaO, Al2O3, SiO2, P2O5, SO3, Cl2O7 
qatorda oksidlarning kilotalik xossasi kuchayadi.
Kimyoviy xossalari
. 1.Asosli oksidlar kislotalar bilan reaktsiyaga kirishib,
tuz va suv hosil qiladi (neytrallanishi reaktsiyasi). Masalan:
СaO+2HCl=CaCl2+H2O
2.Asosli oksidlar suv bilan reaktsiyaga kirishib asos hosil qiladi:
BaO+H2O=Ba(OH)2
3.Asosli oksidlar kislotali oksidlar bilan reaktsiyaga kirishib, tuz hosil qiladi: 
MgO+SO2=MgSO436