Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

2. Пул бозоридаги макроиқтисодий мувозанатлик.
Муомала учун керак бўлган пул миқдорини аниқлашга хизмат қиладиган формулага кўра
мамлакатда нақд пул миқдори бир йил давомида сотилиши лозим бўлган товарлар ва
хизматлар суммасига тенг бўлишини инобатга олиб, Марказий банк эмиссия фаолиятини
амалга оширади. Ҳукумат томонидан нақд пулларни банкдан ташқари айланишини бартараф
этиш мақсадида муайян чора-тадбирлар амалга оширилади, булар доирасига савдо
ташкилотларида назорат касса аппаратларини ўрнатиш, пластик карточкалар ёрдамида нақд
пулга бўлган эҳтиёжни камайтириш, чакана ва улгуржи савдони такомиллаштириш ва

---

181
бошқа тадбирлар шулар жумласидандир. Эътиборларингни битта муаммога қаратмоқчиман.
Мамлакатимиз фуқаролари хорижий мамлакатларда ишлаб пул юбориши ҳеч кимга сир
эмас. Йилдан йилга муҳожирлар томонидан юборилаётган пуллар суммаси ўсиб бориб, улар
миллий иқтисодиётимизга икки томонлама таъсир кўрсатмоқда. Биринчидан, қанчалик
хорижий валюта кўпроқ оқиб келса, шунчалик мамлакат ичидаги тўловчанлик қобилияти
ортиб боради. Товарлар ва хизматлар ишлаб чиқариши тез суръатларда ўсиб боради ва аҳоли
турмуш даражасига ижобий таъсир кўрсатади. Шу билан бирга ҳамма вақт ҳам ишлаб
чиқариш хорижий валюталарни қамраб олишга қодир бўлмайди ва натижада мамлакатда
ортиқча пул массаси вужудга келади, бу эса инфляция суръатларини тезлаштиради. Охирги
тўрт-беш йил ичида уй-жой, енгил автомобилларниг нархлари жуда катта суръатлар билан
ўсиб кетганининг сабаби ана шунда. Аҳоли учун энг зарур бўлган бирламчи эҳтиёжларни
қондирадиган товарлар нархи ҳам тез ўсиши ижтимоий кескинликка сабаб бўлмоқда. Охирги
2 йил давомида буғдойни бозордаги нархи 170 сўмдан 700 сўмгача етди. Унинг асосий
истеъмолчиси бўлган қишлоқ оилаларинг даромадлари бундай суръатларда ўсгани йўқ., бу
эса қишлоқ аҳолисининг турмуш даражасини пасайишига олиб келди. Макроиқтисодий
барқарорликни таъминлайдиган йўналишларидан бири- бу халқ истеъмоли товарларини тез
суръатларда ишлаб чиқариш ва ички бозорни тўлароқ қондиришдан иборат. Афсуски,
кўпгина саноат корхоналари оғир солиқ юки таъсирида, конвертациямасаласи ҳал
бўлмаслиги натижасида ўз ишлаб чиқариш қувватларидан паст даражада фойдаланишмоқда.
Пойафзал, бош кийими, ип газламалар, кийим-кечак ишлаб чиқариш ҳажми кескин камайиб
кетган. Гўшт ва сут маҳсулотларининг айланиши асосан банкдан ташқарида амалга ошади.
Улгуржи савдо базаларинг фаолияти кўнгилдагидек эмас. Буларнинг барчаси миллий
валюта - сўмнинг барқарорлигига салбий таъсир кўрсатади ва инфляцияга сабаб бўлади.