Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

4-§. Товар қиймати ва унга таъсир этувчи омиллар 
Товарларнинг қиймат миқдори бир-бирига тенг бўлганда айир-
бошлаш жараѐни рўй беради. Миқдорий нисбат сунъий бўлмайди. 
Унинг асосида товарларга сарфланган меҳнат ѐтади. Айирбошлана-
диган товарлар турли-туман, бўлганлиги учун уларнинг ўлчами бир-
хил эмас. Уларнинг моддий ўлчами метр, кубометр, килограмм, дона, 
квадрат метр ва ҳоказо. Моддий ўлчами билан товарларни тенглаш-
тириб бўлмайди. Товарларни тенглаштириш учун асосан уларни иш-
лаб чиқариш учун сарфланган меҳнатдир. Товарда гавдаланган меҳ-
нат унинг қийматини вужудга келтиради. Албатта, бу ерда жами иш-
лаб чиқариш босқичларида сарфланган меҳнатнинг ҳаммаси назарда 
тутиляпти. 
Бирор товарнинг истеъмол қийматини ва унинг фойдалилигини 
истеъмол қилиш жараѐнида сезиш ѐки билиш мумкин. Лекин товар 
қийматининг моддийлилигини сезиш қийин. Чунки қиймат меҳнат 
маҳсули бўлиб, товарнинг ички хусусиятини ифода этади. Товар 
ўзида истеъмол қиймати ва қийматни биргаликда мужассамлаш-
тирган бўлиб, улар ўзларини алмашув қиймати орқали ифодалайди. 
Товар қийматининг манбаи бевосита меҳнат қийматининг ҳаж-
мига сарфланган меҳнатнинг миқдори билан белгиланади. Шундай 
қилиб, меҳнат сарфи қанча кам бўлса товар қиймати шунча пасаяди 
ва аксинча. Қиймат товар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги иқтисодий 
муносабатни билдирганлиги туфайли иқтисодий категория ҳисобла-
нади. Шундай қилиб, қиймат кишиларнинг ишлаб чиқариш жараѐни-
даги ўзаро муносабатларини ифода этади. Бундай ҳолат товарнинг 
бозордаги олди-сотдиси орқали юзага чиқади. Бу қиймат маҳсулот-
нинг табиий эмас, балки ижтимоий-иқтисодий хусусияти демакдир. 

---

Товар мужассамлашган, моддийлашган абстракт меҳнатдан 
иборат бўлиб, қиймат миқдори мазкур товарни ишлаб чиқариш учун 
сарф қилинган абстракт меҳнат миқдори билан белгиланади. Товарда 
мужассамлашган меҳнат уни ишлаб чиқариш учун кетганлиги, қанча 
давом этганлиги билан ўлчанади. Иш вақтининг кўлами эса вақтнинг 
муайян бўлаклари (масалан, соат, кун, ой кабилар)да ифодаланади. 
Жамиятда товар қийматини ифодаловчи иш кучи сон-саноқсиз инди-
видуал иш кучларидан ташкил топган бўлиб, айни бир хилдаги иш 
кучининг сарф қилинишидан иборатдир.