Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

кон-
крет меҳнат
деб аталади. Иккинчи томондан, меҳнат конкрет шакли-
дан қатъи назар, умуман, сарфланган иш кучи, жами ижтимоий меҳ-
натнинг қисмидир. Ўзининг шу сифатида меҳнат 
абстракт (мавҳум) 
меҳнат
деб аталади, бу меҳнат эса товарнинг қийматини яратади. 
Ижтимоий тараққиѐт барча босқичларида меқнат бир томондан фой-
дали бўлса, иккинчи томондан эса инсоннинг жисмоний ва маънавий 
қобилиятлари мажмуаси сифатида иш кучининг сарфланиши, умуман 
меҳнат тарзида намоѐн бўлади. Демак, биринчидан, фойдали аниқ 
меҳнат сарфи истеъмол қийматни вужудга келтиради. 
Товар фақат меҳнат маҳсулидир. Товарнинг иккиѐқлама хусу-
сиятга эга бўлишининг чуқур сабаби ҳам шундаки, унга сарфланган 
меҳнат иккиѐқлама характер касб этади. Бир томондан, товарда му-
жассамлашган меҳнат аниқ меҳнатдир, бирон-бир мақсадни кўзлаб 
сарфланган меҳнатдир, чунки у истеъмол қийматини яратади. Ик-
кинчи томондан, товарда, умуман, инсон меҳнати, унинг жисмоний 
ва ақлий қобилияти мужассамлашган. У мавҳум меҳнатдир. Бундай 
меҳнат товар қийматини яратади. Масалан, нон ҳақида гап кетганда, 
табиий кўз олдимизда, новвой меҳнати гавдаланади. Бундай вақтда 
бошқа товар ишлаб чиқарувчилар (ғаллакор, шахтер, газ ходими, 

---

пахтакор, металлург, транспорт ходими ва ҳоказо) нинг меҳнати эса 
кўзда тутилмайди. Агар нон қўлга олиниб мушоҳада қилинса у фақат 
новвой меҳнати натижаси бўлиб қолмайди, балки умуман товар 
ишлаб чиқарувчиларнинг меҳнати ҳисобланади. Демак, нон умуман 
меҳнат маҳсулидир. Бундан нон ҳам аниқ меҳнат, ҳам абстракт 
меҳнат натижаси эканлиги аѐн бўлади. 
Хулоса қилиб айтганда, товарнинг истеъмол қийматини яратув-
чи меҳнат ҳар доим конкретликдан маҳрум этилган бўлиб, қиймат-
нинг асоси ва субстанцияси (моҳияти) ҳисобланади.