Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

Иш ҳақи ва меҳнат унумдорлиги. 
Бу иккала жиҳат бир-бирига 
таъсир кўрсатадики, натижада иккаловининг бир йўналишда ўзгари-
ши юз беради. Зеро, ишчи вақт бирлигида қанча кўп маҳсулот ишлаб 
чиқарса, корхона уни сотишдан шунча кўп маблағ олади, бинобарин, 
ишчининг иш ҳақи ошиши эҳтимоли кўпаяди. Шу сабабли ҳар қан-
дай корхона эгаси кам унум билан меҳнат қилувчи ишчиларни юқори 
унум билан ишловчи ишчилар билан алмаштиришдан манфаат-
дордир. 
Бу ҳол ишчиларнинг умумий миқдорини қисқартириш имкони-
ни бергани учун ҳатто меҳнатга ҳақ тўлашга кетадиган маблағлар-
нинг ўзгармас миқдорида ҳам улардан ҳар бирининг иш ҳақини кў-
пайтириш имкони пайдо бўлади. Бунинг устига, юқори унум келти-
рувчи ишчилар меҳнат қиладиган асбоб-ускуналардан янада самара-

---

лироқ фойдаланилади. Меҳнат унумдорлиги анча юқори бўлса, капи-
тал айланиши шунча тез юз беради. Бу эса корхонанинг даромадлари, 
демак, меҳнатга ҳақ тўлашни ошириш эҳтимолининг ҳам кўпайишига 
олиб келади. Шу тариқа, меҳнатнинг юқори унумдорлиги унга ҳақ 
тўлашнинг юқори бўлиши учун ҳам замин яратади. Бу замин қанча-
лик юқори бўлса, ходимлар ўз эҳтиѐжларини шунчалик тўлиқ қонди-
радилар. Уларнинг турмуш даражаси ҳам юқори бўлади. Ишчининг 
унумдор кучи яхшироқ тикланади ва унинг сифати юқорироқ бўлади. 
Меҳнатга ҳақ тўлаш пасайиб кетса, ишчи ўз соғлиғини мустаҳкам-
лаш, маданий эҳтиѐжларини қондириш, шунингдек тўкин овқат, ки-
йим-кечак, турар-жой учун зарур маблағларга эга бўлмайди. Бунда 
ишчи меҳнатининг унумдорлиги ҳам паст бўлиб қолиши ҳеч гап 
эмас. 
Бозор иқтисодиѐти шароитида кишиларни меҳнатга жалб этиш, 
уларнинг ўз меҳнати натижасидан манфаатдорлигини анча кучайти-
ради. Шуни айтиш жоизки, бозор шароитида иш ҳақини, унинг дара-
жасини шахсий меҳнатга, ишлаб чиқаришнинг пировард натижалари-
га, фирмада сарфланаѐтган меҳнатнинг оқибатларига боғлаб қўйиш 
муҳим аҳамият касб этади. Ана шу мақсадни кўзлаб, Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорига кўра, барча турдаги 
корхона ва ташкилотлар учун ягона тариф тизими жорий қилинган, 
тариф разрядлари ва коэффициентлари асосида ҳақ тўлашга ўтилган. 
Бозор иқтисодиѐтига ўтилиши муносабати билан иш ҳақининг энг 
кам даражасини аниқлаш иш ҳақи миқдорини шакллантиришнинг 
бошланғич нуқтаси бўлиб хизмат қилади. Энг кам иш ҳақи даражаси 
ўзгармас бўлиб қолмайди. У доимо ўсиб боради.