155
xalqınıń ana tili. Qaraqalpaq tili - Qaraqalpaqstan Respublikasınıń qorǵawında
bolıp, bul haqqında arnawlı nızam shıǵarılǵan. Bunda qaraqalpaq tiliniń
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń pútkil aymaǵında qaraqalpaq tiliniń mámleketlik
til sıpatında qollanılıwına huqıq tiykarların belgileydi. Qaraqalpaq tiline
mámleketlik til biyliginiń beriliwi respublikanıń aymaǵında jasawshı milletlerdiń
hám xalıqlardıń ana tiliniń qollanıwında olardıń konstituciyalıq huqıqların
sheklemeydi. Bul nızam jeke adamlardıń arasındaǵı qarım-qatnasıqlardıń, áskeriy
bólimlerde, diniy hám dástúriy úrp-ádetlerdi belgilewde tillerdiń qollanılıwın qatań
bir tártipke salıp taslamaydı.
1989-jılı 1-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarı Keńesiniń
sessiyasında qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyligi berildi hám qaraqalpaq tiline
mámleketlik til biyligi berilgen kún 1989-jılı 1-dekabr dep qabıllandı.
Qaraqalpaqstan Respublikası “Mámleketlik til haqqında”ǵı Nızamıniń
1-statyasında Qaraqalpaqstan Respublikasıniń mámleketlik
tili qaraqalpaq
tili delingen. Usıǵan baylanıslı ana tilimizge ayrıqsha itibar berilmekte.
Solay etip ósip kiyatırǵan keleshek áwladimiz bolǵan jańa birinshi klassqa
qádem basqan balalarımizdi sawat ashiw dáwirinen
baslap-aq qaraqalpaq
tiliniń fonetikalıq, grammatikalıq til hızamlarına tiykarlanip durıs gáp dúzip,
erkin sóylesiw kómlikpelerin qáliplestiriwmiz lazım.
Álipbeni oqıtıw metodıkası - mekteplerde qaraqalpaq tilin oqıtıwdıń
jolların, usılların belgileydi hám pedagogikalıq ilimlerdiń qatarına kiredi.
Qaraqalpaq tilin oqıtıw metodıkasınıń álipbeni oqıtıw metodıkası
úyrenetuǵın bólimi jaslarǵa tálim-tárbiya beriw protsesinde ana tilin hár tárepleme
úyreniw, sol úyrenetuǵın pániniń tiyimli jolları menen usılların izertlew menen
uzaq sınawdıń juwmaǵınıń onıń nátiyjeli, qolaylı dep tabılǵan jolların oqıw
protsesinde ámeliy jaqtan iske asırıp otırıw, bulardıń nátiyjeli juwmaqların
mektep turmısına endirip barıwdan ibarat.
Baslawısh klasslarda qaraqallpaq tilin oqıtıw, til haqqında baslanǵısh bilim
156
alıw
menen birge, ol ústinde balalrdı bilim alıwǵa kónligiktirip baradı. Sonıń
menen birge bilim beriw ámeliy xarakterge iye boladı.
Álipbeni oqıtıw metodıkasınıń tiykarǵı ob`ekti – qaraqalpaq tili, ol
baslawısh mekteplerde oqıtıw processi bolıp tabıladı.
Álipbeni úyretiw metodıkası arnawlı pán sıpatında baslawısh
mekteplerde oqıtıwdıń tiykarǵı problemaları
menen meselelerin ilimiy-
metodıkalıq planda sheshiwdi, studentlerge házirgi zaman talaplarına sáykes
teoriyalıq baǵdar beriwdi názerde tutadı. Usı kóz qarastan ol qaraqalpaq
tilin oqıtıwdıń mazmunın, tiykarǵı
principlerin, metodları menen usılların,
ana tili boyınsha oqıwshılardıń teoriyalıq bilimin ózlestiriw kónlikpelerin
bildiriw hám onı ámeliy jaqtan durıs paydalanıw jolların úyretedi.
Baslawısh klasslarda álipbeni oqıtıw metodıkasi pániniń predmeti
oqıwshilarǵa qaraqalpaq tilin úyretiw jollari hám usıllari,
ana tilin iyelew, yaǵniy
tildi, oqıw hám jazıwdı, grammatika hám imláni ózlestirip alıwdan ibarat.
Álipbeni oqıtıwdiń tiykarǵı wazıypası – balaǵa bilim tiykarların úyretiw, eń
áhmiyetlisi balanı hárip penen tanıstırıw, oqıw hám jazıwǵa úyretiwden ibarat.
Sonıń menen birge álipbeni oqıtıw barısında oqıwshılardıń tili hám oy-órisi de
rawajlanadı. Bul arqalı keleshegimiz bolǵan jas áwladta bilimge degen
qızıǵıwshılıq oyanıp, ilim tiykarların meńgeriwge keń jol ashıladı.
Álipbeni oqıtıw metodıkasında qaraqalpaq tili sesler hám háripler diziminiń
ózine say ózgesheliklerin esapqa alıw talap etiledı.
Házirgi kúngi álipbeni oqıtıw metodlarına tiykarınan hárip, buwın, ses,
putin sezler analitikalıq, sintetikalıq hám analitika-sintetikalıq metodlar kıredi.
Álipbeni oqıtıw analitik-sintetik seslik metodına tiykarlanıp alıp barıladı.
Oqıw qollanbada tiykarınan álipbeni oqıtıwdiń maqset hám wazıypaları,
álipbeni oqıtıw metodıkasıniń metodologiyalıq hám ilimiy tiykarları, álipbeni
oqıtıw metodıkasıniń psixologiyalıq hám lingvistikalıq tiykarları, álipbeni oqıtıw
metodlarınıń salıstırmalı-kritikalıq analizi, álipbeni oqıtıw metodıkası tariyxına
157
sholıw máseleleri, álipbeni oqıtıw sabaqlarına qoyılatuǵın tiykarǵı
talaplar,
álipbeni oqıtıwǵa úyretiwde analitik-sintetikalıq seslik metodı, balalarnıń álipbeni
oqıtıwǵa tayarlıǵın úyreniw, álipbeni oqıtıw metodıkasınıń mazmunı, álipbeniń
dúzilisi hám mazmunı, sonıń menen birge álipbeni oqıtıwdıń álipbe dáwiri,
álipbeni oqıtıwdıń birinshi basqıshı, álipbeni oqıtıwdıń ekinshi basqıshı, álipbeni
oqıtıwdıń úshinshi dáwiri, álipbeni oqıtıw dáwirinde oqıwǵa úyretiw, álipbeni
oqıtıw shınıǵıwlarınıń tiykarǵı túrleri, álipbeni oqıtıw dáwirinde oqıwshılardıń
sóylewin rawajlandırıw, álipbeni oqıtıwǵa úyretiw dáwirinde grammatik-orfografik
bilimlerdi ámeliy ózlestiriw, álipbeni oqıtıwdıń tiykarǵı dáwirinde oqıwshılardı
jazıwǵa úyretiw, álipbeni oqıtıw dáwirinde oqıw hám jazıw sabaqları tolıq ashıp
kórsetilgen. Qollanbanıń sońında hár bir tema boyınsha test sorawları, glossariya,
tarqatpa materiallar hám sabaq úlgileri, paydalanilǵan ádebiyatlar berilgen
Do'stlaringiz bilan baham: 
