Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí

 
Juwapli redaktor 
A.Pazılov - Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı Ulıwma 
pedagogika hám psixologiya kafedrası docent, pedagogika ilimleriniń kandidatı 
 
Pikir bildiriwshiler 
I.Pirniyazov - Qaraqalpaqstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw xızmetkerlerin qayta 
tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw institutı Oqıw hám metodıkalıq isler boyınsha 
prorektorı, p.i.k., docent 
M.Q.Ayımbetov - Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı 
Qaraqalpaq tili kafedrası baslıǵı, filologiya ilimleriniń doktorı 

---

4
KİRİSİW 
Ózbekstan Respublikası óz ǵárezsizligin dúnya júzlik kólemde jıl 
sayın turaqlastırıp barar eken, onıń keleshegi búgingi áwladtı bilimli, 
ruwxıy jaqtan jetik insanlar etip jetilistiriw menen baylanıslı. 
Jámiyetimizdiń jańalanıwı hám demokratiyalasıwı Ózbekstanda júz 
berip atırǵan jámiyetlik-siyasiy ekonomikalıq ózgerisler menen jas áwládqa 
tálim-tárbiya beriw sıpatın jetilistiriwde pedagogikalıq hám psixologiyalıq 
jaqtan baǵdarlanıwdı
jetilistiriwge de ayrıqsha itibar berilip kelmekte.
Bilimlendiriw tarawındaǵı mámleketlik siyasattıń bas ideyası – 
bilimlendiriw tarawın túpten jańalaw, milliy bilimlendiriw sistemasın 
dúnya júzlik tálim standartına teńlestiriw, kadrlar tayarlaw milliy modeline 
say zamanagóy bilimlerdi puxta iyelegen, ǵárezsiz, erkin pikirlewshi, hár 
tárepleme rawajlanǵan jetik qánigelerdi tárbiyalap jetilistiriwden ibarat. 
Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń IX sessiyasında qabıl 
etilgen “Bilimlendırıw haqqında”ǵı Nızam hám “Kadrlardı tayarlawdıń 
milliy baǵdarlama”sında: “Oqıw baǵdarlamasın zamanagóy talaplarǵa 
sáykeslestirip keleshegimizdi gózlep dúziwimiz hám en jaydırıwımız 
zárúr”
1
- 
dep jazılǵan. Bilimlendırıw sistemasın rawajlandırıw, 
balalarımızǵa tıyanaqlı bilim beriw kerekligi haqqında Birinshi 
Prezidentimiz I. A. Karimov óziniń “Joqarı mánáwiyat-jeńilmes kúsh” atlı 
kitabında bılay keltirip ótedi: “Ata-babalarımız ázelden biybaha baylıq 
bolǵan ilim hám bilimdi, tálim hám tárbiyanı insannıń kamalǵa keliwiniń 
hám millettiń rawajlanıwınıń eń tiykarǵı shárti hám girewi dep bilǵen”.
2
Sonlıqtan da, “keleshegimizdıń tırnaǵı bilim dárgaylarında jaratılǵan, 
basqasha etip aytqanda, xalqımızdıń erteńgi kúni qanday bolıwı 
perzentlerimizdiń búgin qanday tálim hám tárbiya alıwına baylanıslı 
1
Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston tarqqiyotining poydevori.T., Sharq,1997,20-bet.
2
Karimov I.A. Yuksak manaviyat-engilmas kuch. T., 2008, 60-bet. 

---

5
ekenligin umıtpawımız kerek”
3
.
Demek, ǵárezsiz Ózbekstanımızdıń bilimli jetik áwladların 
tárbiyalawda baslawısh tálim jasındaǵı balalardıń jeke psixologiyalıq hám 
jas ózgesheliklerin biliw, júregine jol taba biliw sıyaqlı áhmiyetli 
pedagogikalıq uqıplılıqlarǵa iye bolıwında “Álipbeni oqıtıw metodıkası” 
pániniń roli úlken.
Til millettiń biybaha baylıǵı, adamlardiń eń áhmiyetli qarım-qatnas 
quralı. Til hám jámiyet óz-ara tiǵız baylanısta boladı, sebebi til jámiyettiń 
ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq hám mádeniy progresiniń alǵa ilgerilewiniń 
birden bir kúshli usılı bolıp tabıladı. 
Qaraqalpaqstan Respublikasıniń “Mámleketlik til haqqında”ǵı 
Nızamınıń 1-statyasında Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili 
qaraqalpaq tili delingen
4
. Usıǵan baylanıslı ana tilimizge ayrıqsha itibar 
berilmekte. Álbette tiliń bay, biyǵárez bolsa eliń abat, erkin hám baxıttlı 
boladı. 
Usıǵan baylanıslı ósip kiyatırǵan keleshek áwladımız bolǵan jańa 
birinshi klassqa qádem basqan balalarımızdı álipbeni oqıtıw dáwirinen baslap-
aq qaraqalpaq tiliniń fonetikalıq, grammatikalıq til hızamlarına tiykarlan ıp 
durıs gáp dúzip, erkin sóylesiw kómlikpelerin qáliplestiriwimiz lazım. 
Álipbeni oqıtıw metodıkası - mekteplerde qaraqalpaq tilin oqıtıwdıń 
jolların, usılların belgileydi hám pedagogikalıq ilimlerdiń qatarına kiredi.
Qaraqalpaq tilin oqıtıw metodıkasınıń álipbeni oqıtıw metodıkasın 
úyrenetuǵın bólimi jaslarǵa tálim-tárbiya beriw procesinde ana tilin hár tárepleme 
úyreniw, sol úyrenetuǵın pániniń tiyimli jolları menen usılların izertlew menen 
uzaq sınawdıń juwmaǵınıń onıń nátiyjeli, qolaylı dep tabılǵan jolların oqıw 
3
Karimov I.A. Yuksak manaviyat-engilmas kuch. T., 2008, 61-bet.
4
Qaraqalpaqstan Respublikasıniń “Mámleketlik til haqqında”ǵı Nızamı . -N.: Qаrаqаlpаqstаn. 
1990. 

---

6
procesinde ámeliy jaqtan iske asırıp otırıwdan hám bulardıń nátiyjeli juwmaqların 
mektep turmısına endirip barıwdan ibarat. 
Baslawısh klasslarda qaraqallpaq tilin oqıtıw, orta mekteplerge qaraǵanda 
bir qansha ózgesheliklerge iye. Sebebi baslawısh klasslarda bala til haqqında 
baslanǵısh bilim alıw menen birge, oǵan kónligip baradı. Bilim beriw ámeliy 
xarakterge iye boladı. Til boyınsha dáslepki baslanǵısh bilim, kónlikpe beriliwine 
baylanıslı jumıs ta “Álipbeni oqıtıw metodıkası” dep ataladı. 
Solay etip, basqa jeke pánlerdiń metodıkası sıyaqlı álipbeni oqıtıw 
metodıkası da ilimiy metodologiyaǵa súyene otırıp, qaraqalpaq tilin oqıtıwdıń 
metodları menen usılların, sol pán boyınsha nátiyjeli tálim-tárbiya, kónlikpe beriw 
wazıypasın sheship berıwdı óz aldına maqset etip qoyadı. Sonıń menen birge 
student, 
muǵallimlerdiń 
pedagogikalıq (metodıkalıq) kóz-qarasın, onıń 
pedagogikalıq (metodıkalıq) isenimin qáliplestiredi hám óz qánigeligine 
súyispenshiligin keltirip shıǵaradı. Qáliplesken metod, usıl hám aldıńǵı 
metodıkalıq tájiriybeler menen tanıstırıw arqalı olardı óz islerinde nátiyjeli qollanıp 
barıwdıń jolların kórsetedi. 
Baslawısh klassta álipbeni oqıtıw metodıkası: a) til tuwralı ilimiy tálimatqa, 
b) pedagogika menen psixologiyanıń tálim-tárbiya beriw sistemasındaǵı sınalǵan 
teoriyası menen ámeliyatına, v) klassik pedagoglar menen házirgi zaman 
pedagoglarınıń ilimiy miynetlerine, g) shınlıqtı tanıp-biliwdiń teoriyasına súyene 
otırıp is alıp baradı. 
Solay etip baslawısh klassta qaraqalpaq tilin oqıtıw metodıkası tiykarınan 
tórt bólimnen turadı: 
1. Sawat ashıw metodıkası. 2. Ana tilin oqıtıw metodıkası. 3.Grammatika 
hám orfografiyanı oqıtıw metodıkası. 4.Oqıwshılardıń sóylewin rawajlandırıw 
metodıkası. 
Bul oqıw qollanbada bizler sawat ashıw metodıkasına ǵana toqtap ótemiz. 
Oqıw qollanbanıń talabalarǵa, soniń menen birge joqari hám orta arnawlı oqıw 

---

7
orınlarınıń pedagog-xızmetkerlerine, baslawısh klass muǵállimlerine ilimiy-
metodıkalıq hám pedagogikalıq járdemi tiyedi degen úmittemiz. 
Bul oqıw qollanbanıń jazılıwında sırt el hám ózbekstanlıq pedagog-
psixolog alımlar tárepinen jazılǵan baslawısh tálimge tiyisli teoriyalıq hám ámeliy 
ádebiyatlar hámde 5111700 – Baslawısh tálim hám sport tárbiyalıq is tálim 
baǵdarınıń “Ana tilin oqıtıw metodıkası” pániniń úlgi baǵdarlaması hám 
K.Qosimova va boshqalardıń avtorlıǵında jazılǵan “Ona tili o’qitish metodıkasi” 
hám Pirniyazov Q. avtorlıǵında jazılǵan “Baslawısh klasslarda qaraqalpaq tilin 
oqıtıw 
metodıkası” 
sabaqlıqlarına 
tiykarlanıp 
islep 
shıǵıldı 
hám 
paydalanǵanlıǵımız ushın bulardıń avtorlarına ózimizdiń shın kewilden 
minnetdarshılıǵımızdı bildiremiz.