Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí

3. 
Sabaqta jańa temanıń ótiliwi hám ótilmesligine qarap: 

jańa ses-hárip úyreniletuǵın oqıw sabaqları; 

jańa háripti jazıw sabaqları; 

jańa ses-hárip úyrenilmeytuǵın sabaqlar; 

jańa hárip jazılmaytuǵın jazıw sabaǵı. 
Bulardan tısqarı, ulıwmalastırıwshı hám tákirarlawshı sabaqlar da álipbeni 
oqıtıw dáwiriniń aqırında „Alipbe” bayramı ótkiziledi. 
Álipbeni oqıtıw dáwirinde oqıwshılardıń bilimi sabaq barısında barlıq 
jumıslarǵa baylanıslı anıqlanadı, baylanıslı til ósiriw de oqıw hám jazıw sabaqları 
menen tıǵız baylanıslı bolıp ketedi. Joqarıda atap ótkenivizdey oqıwshılardıń klasstan 
tısqarı oqıwlarına basshılıq etiwge háptesine bir márte 20 minut ajıratıladı. Sawat 
ashıwǵa úyretiwdiń tayarlıq dáwirinde sabaqlar 35 minut, tiykarǵı (álipbe) 
dáwirinde 45 minut boladı. 
Álipbeni oqıtıw sabaqlarında jumıs túrlerin almastırip turıw, waqtı-waqtı 
menen dem alıw minutların (fizkultminutka) ótkizip barıw júdá zárúr. Bul 
oqıwshılardıń talıǵıp sharshawınıń aldın aladı. 
Sabaqlar dizimi deyilgende oqıw waqtındaǵı temalarǵa teoriyalıq hám 
ámeliy jaqtan jobalı bólistirilgen, sabaqlardıń logikalıq izbe-izligi hám 
perspektivliligi bir-biri menen baylanısqan, sabaq túrleri hám onda muǵallım menen 
oqıwshılar paydalanatuǵın tiykarǵı metodıkalıq qollanbalar ráńbe-ráń bolǵan 
izshillik názerde tutıladı. 
Álipbeni oqıtıw dáwiri ushın sabaqlar dizimi oqıw processiniń basqıshları 
tiykarında oqıw hám jazıw sabaqları belgili bir topardı ajıratıwdı názerde tutadı. 
Ámeldegi „Álipbe" sabaqlıǵı hám olarǵa jazılǵan qollanbalarǵa tiykarlanıp, sawat 

---

150
ashıwǵa úyretiwge jámi 4 ay (sonıń menen birge tayarlıq dáwirine 
8 
sabaq (eki 
hápte), tiykarǵı dáwırge qalǵan waqıt) ajıratıladı. Tálimniń hár bir basqıshındaǵı 
sabaqlardıń ózine tán ózgeshelikleri bar. Sabaqlardıń dúzilisinde ishki logikalılıq 
bolıp, hár bir sabaqta jańa ses hám hárip úyreniletuǵın sabaq penen jańa tema 
úyrenilmeytuǵın sabaqtı izbe-iz náwbetlestirip, imlá hám sózdıń buwın dúzilisi 
haqqıda maǵlıwmat beriw, oqıwshılardıń til baylıǵın hám oy órisin osiriw usaǵan 
talaplardı 
orınlaydı. 
Sabaqlar 
ulıwmalastiriw-tákirarlaw 
sabaǵı 
menen 
juwmaqlanadı. 
Álipbeni oqıtıw dáwirindegi sabaqlardı interaktiv usıllardan paydalanıp 
shólkemlestiriw úlken áhmiyetke iye. 
Az komplektli mekteplerde álipbeni oqıtıw sabaqlarınıń ózgeshelikleri.
Az 
komplektli mekteplerde álipbeni oqıtıwdí analiz etkende muǵallım bir waqıttıń 
ózinde eki yamasa úsh, geyde tórt (1- hám 4-klass, 2-3-klass, 1-, 2-, 3-klass, 1- 4-
klasslar) klass penen isleydi, yaǵnıy bir waqıttıń ózinde bir neshe klass oqıwshıları 
menen jumıs alıp baradı. Bunday klasslarda sabaq kestesi integrallastırılǵan bolıwı 
kerek hám sabaqlar 30 minutqa shekem qısqartırılıwı múmkin. Álipbeni oqıtıw 
dáwirindegi jazıw sabaqların basqa klasslarda alıp barılatuǵın matematika, 
tábiyattanıw hám geyde oqıw sabaqları menen birge alıp barıw maqsedke muwapıq 
boladı. 
Az komplektli mekteplerde oqıwshılardıń óz betinshe jumıslarına ayrıqsha 
áhmiyet beriledi, sebebi muǵallım eki klass yamasa úsh klass penen islegende, bir 
klass penen óz aldına isley almaydı, ol bir klass penen islewi ushın qalǵan klasslarǵa 
óz betinshe jumıs tapsırıp, olardı bánt etip qoyıwǵa májbúr. Sonıń ushın apnawlı óz 
betinshe jumıslar dizimi islep shıǵılıwı zárúr. Az komplektli mekteplerde álipbeni 
oqıtıw dáwırinde óz betinshe jumıslardı nátiyjeli shólkemlestiriw ushın „Álipbe”ge 
qosımsha jumıstı janlandıratuǵın didaktikalıq tarqatpa materiallar úlken áhmiyetke 
iye. 
Óz betinshe jumıs álipbeni oqıtıw barısında muǵallımnıń basshılıq etiwin 

---

151
talap etedi: muǵallım anıq wazıypa tapsıradı, onı qanday etip orınlawdı jaqsılap 
túsindiredi, oqıwshı orınlaǵan jumıstı klasstıń ózinde tekseredi. Basqa klasslar 
menen islew barısında da, ol I-klass oqıwshılarınıń óz betinshe jumısların qanday 
etip orınlap atırǵanın baqlap baradı. 
Álipbeni oqıtıw barısında orınlanatuǵın óz betinshe jumıslarǵa hár túrli 
predmetlerdiń formasın sızıw, birdey aralıqtı móljellep tochkalar qoyıw, qıya
tuwrı sızıqlar sızıw, ayırım háriplerdiń elementlerin jazıw, súwretke qarap 
sorawlarǵa juwap beriwge tayarlanıw, súwretke qarap gáp dúzıw usaǵan 
shınıǵıwlardı kiritıw múmkin. 
Alipbe dáwirinde bolsa hárip teriw kartonı járdeminde hár túrli analitik-
sintelik jumıslardı shólkemlestiriw, súwret tiykarında sáwbetlesiw, dawıs shıǵarıp 
yamasa ishten oqıw, qaytadan aytıp beriwge tayarlanıw, berilgen buwınlar 
járdeminde sózlerdi dúziw, gáplerdi toltırıw, oqılǵan tekst tiykarında súwret salıw, 
úlgıge tiykarlanıp jazıw, túsirip qaldırılǵan hárip yamasa sózdi ornına qoyıp jazıw, 
berilgen predmetlerdi belgili bir belgisine qarap toparlarǵa bóliw hám
ulıwmalastırıw usaǵan shınıǵıwlardı qollanıw, sonıń menen birge bul processte 
texnikalıq qurallardan ónimli paydalanıw zárúr. Óz betinshe jumıs sıpatında 
tarqatpa materialda berilgen sózdi oqıw, dawıslı hám dawıssız háriplerdıń astın 
sızıw, sózdi buwınlarǵa ajıratıw usaǵan shınıǵıwlardıń beriliwi muǵallımge júdá 
qolaylı bolıp keledi. 
Az komplektli mekteplerde texnikalıq qurallardan paydalanıw da úlken 
áhmiyetke iye bolıp tabıladı. 
Komplekt klasslardı durıs bóliw hám birlestiriw sabaq hám óz betinshe 
jumıslardı sheberlik penen toplaw hám jobalastırıw, didaktikalıq materiallardan, 
kórgizbeli qurallardan ónimli paydalanıw jolı menen az komplektli klass 
oqıwshılarınıń bilimlerdi puxta ózlestiriwlerine erisiw múmkin. 

---

152
1. Jazıw sabaqlarında oqıwshılardıń til órisin ósiriwde qanday usıllardan 
paydalanıladı? 
2. Álipbeni oqıtıw dáwırindegi oqıw hám jazıw sabaqların táriplew beriń. 
3. Az komplektli mekteplerde álipbeni oqıtıw sabaqlarınıń ózine tán 
ózgeshelikleri nelerden ibarat? 
4. „Álipbe” sabaqlıǵı dúzilisiniń ilımiy-pedagogikalıq principlerin túsindirip 
beriń. 
5. Házirgi kúnde ámelde qollanılıp atırǵan „Álipbe” sabaqlıǵın analiz etiń hám 
oǵan pikir jazıń.