O’zbеkiston Rеspublikasi Soqliqni Saqlash Vazirligi Toshkеnt farmatsеvtika instituti Farmakognoziya kafеdrasi

uning ahamiyati bu jihatdan bebahodir.
Induktiv metod ma'ruzada xususiylikdan umumiylikka, deduktiv metod esa—
umumiylikdan xususiylik tomon bayon qilishni ifodalaydi. 
Induktiv metod dalillar, xususiy, umumiy xulosa, nazariy qoidalar, aniq faoliyat 
uchun amaliy xulosalar tarzida bayon qilinsa, deduktiv metod—nazariy xulosa, 
umumiy, xususiy, faoliyat uchun praktik xulosa tarzida bayon qilinadi. 
Induktiv metod talabalarni xususiy kuzatuvlardan ketma-ket umumiy xulosa 
chiqarishga o‘rganish imkonini beradi. Ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatadi. 
Ma'ruzaga iloji boricha talabalar diqqatini qaratish kerak. Buning uchun 
ma'ruzaning kirish yoki uning asosiy qismida masalaning mohiyatini ochib berishga 
qaratilgan savol qo‘yish maqsadga muvofiq. Pedagoglar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, 
o‘qituvchining mavzuni bayon qilishidan avval yoki bayon qilish jarayonida savol 
qo‘yishi, uni bayon qilib bo‘lgach, qo‘yilgan savoliga qaraganda aniqroq, 
yaxshiroq natijaga olib kelar ekan. Chunki, ilgari qo‘yilgan savol talabani javob 
qanday bo‘lishi kerak, deb o‘ylantira boshlaydi va javobni o‘qituvchidan eshitishga 
diqqatini qaratadi. 
- Ikkinchidan, ma'ruza boshlanganidan 
20 -daqiqacha
vaqt o‘tgach, talabalar 
diqqati susayadi. Buni hisobga olib, har 
15—20 daqiqada
yoki har bir uzviy savolni 
bayon qilishda turli metodlardan foydalanish, talabalar diqqatini jalb qiladigan 
savollar tashlash maqsadga muvofiqdir. 
Boshqa o‘quv shakllariga qaraganda ma'ruzachining ma'ruzasini his-
hayajon, jo‘shqinlik bilan bayon etishi muhim rol o‘ynaydi. Ma'ruzachi his-
hayajonini o‘zgartirish, mimikasi orqali talabalarni darsga qiziqishini kuchaytirishi 
yoki aksincha, susaytirishi murakin. 
1. Ma'ruzaning emotsional ta'siri o‘qituvchining ma'ruza 
materialini erkin 
bayon qilishi 
bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq. Erkin bayon qilish orqali auditoriya 

---

73 
bilan bog‘lanish yaxshilanadi. Talabalarning aks tasirini kuzatish imkoni vujudga 
keladi. Og‘zaki nutq xususiyatlari, ya'ni dialogdan foydalanish mumkin bo‘ladi. 
Aksincha, ma'ruza matniga qarayverish auditoriya bilan muloqotni 
qiyinlashtiradi, uni buzadi, chunki yozma nutq, ulalda, monolog tarzida 
bo‘ladi.
2. 
Og‘zaki nutq
, ya'ni ma'ruza tushunarli, eshitib, qabul qilishga oson, qisqa 
jumlalardan tuzilgan bo‘lishi kerak, chunki uzun, murakkab jumlalar fikrni 
xiralashtiradi. O‘qituvchi bayon qilinayotgan materialni yaxshi bilishidan tashqari 
o‘z ovozini ham nazorat qilishi zarur. Intonatsiyani goh baland, goh past qilib 
nutq o‘zgartirish orqali talabalar diqqatini tortish, o‘z vaqtida pauza va boshqa 
intonatsiyalardan ham foydalanish zarur. 
3. «Erkin 
manera» 
tarzida 
dars 
berish, 
ma'ruzachining 
audi- 
toriyada u yoqdan bu yoqqa yurishi talabalarni diqqatini tortadi va 
tushunishni 
qiyinlashtirib, 
ularni 
mavzudan 
chetlashtiradi. 
Pedagog 
o‘zining