Reja: Bolalarni monologik nutqqa o’rgatish Ishning mazmuni va vazifalari Tayanch ibora



Download 23,46 Kb.
Sana14.02.2023
Hajmi23,46 Kb.
#911035
Bog'liq
Mavzu. Bolalarni monologik nutqqa o’rgatish bo’yicha ish mazmuni


Reja:
1. Bolalarni monologik nutqqa o’rgatish
2. Ishning mazmuni va vazifalari
Tayanch ibora: monologik nutq, ish mazmuni, vazifa.
Bolalarni monolog nutqqa o‘rgatish bo‘yicha ish mazmuni va vazifalari
Jahon xalqlari tajribasi , ularning bosib o’tgan murakkab rivojlanish yo’llari , bu boradagi savol va xuloslar shundan dalolat beradiki , qayerda davlat va jamiyat taraqqiy topsa , xalqning tinch osoyishta hayot kechirishi o’z oldiga ezgu va buyuk maqsadlar qo’yib yashashi uchun yetarli shart sharoitlar yaratilgan bo’lsa , o’sh yerda erkin fikrlash muhiti va shu asosida ma’naviy yuksalishi uchun yangi imkoniyatlar tug’iladi .
Monolog nutq dialog nutqqa nisbatan ancha murakkab bo‘lib, bu bitta odam tomonidan amalga oshiriladigan nutqdir. Monolog nutqda bitta kishi gapiradi, qolganlar esa tinglaydilar. Monolog nutq ko‘pchilikka qarata aytiladigan nutq bo‘lgani uchun , u har doim mantiqiy jihatdan izchil, grammatik jihatdan shakllangan, hammaga tushunarli va ravon bo‘lishi kerak.
Monolog nutq yaxshi xotirani , nutqning shakl va mazmuniga diqqatni yo‘naltirishni talab etadi. Shuning bilan bir vaqtda, monolog nutq tafakkurga tayanadi.
Monolog nutq lingvistik (tilshunoslik) tomondan ham murakkab hisoblanadi. –Monolog nutq tinglovchilarga tushunarli bo‘lishi uchun yoyiq gaplardan, aniq lug‘atdan foydalanish kerak.
Hikoya qila olish qobiliyati kishilarning muloqotda bo‘lish jarayonida katta rol o‘ynaydi. Bola uchun esa bu qobiliyat bilish vositasi , o‘z bilimlarini, tasavvurlarini tekshirish vositasi hisoblanadi.
Bolalarda monolog nutqning shakllanishi ularda mantiqiy tafakkurning rivojlanishi bilan bog’liqdir. Bundan tashqari , bola nutqi monolog nutqqa aylanishi uchun u tilning lug‘atini va grammatik tomonini erkin egallagan bo‘lishi kerak.
Ruhshunoslarning aytishicha , bolalarda monolog nutq besh yoshdan boshlab paydo bo‘ladi.
Ruhshunos D. B. Elkanin bu haqda shunday yezatli: „Bola hayot tarzining o‘zgarishi, kattalar bilan yangi munesabatlarning va yangi turdagi faoliyatlarning shakllanishi nutq shaklini va uning vazifasini (xizmatini) farqlashga olib keladi. Mu»malaning yangi vazifalari vujudga keladi, bola o‘z taassurotlarini, kechinmalarini, rejalarini (niyatini) kattalarga yetkazishga harakat qiladi. Nutqning yangi shakli — monolog tarzida xabar qilish, ko‘rgan va eshitganlari to‘g‘risida hikoya qilish paydo bo‘ladi“, bolalarni hikoya qilishga o‘rgatish jarayonida barkamol tarbiya berishning xilma-xil masalalarini hal qiladi, aqliy rivojlanishga yordam be- radi. Hikoya qilib berishda mantiqiy tafakkur, diqqat rivojlanadi, nutq grammatik jihatdan shakllangan bo‘lib, o‘zini tutish, jamoa oldida so‘zga chiqish malakasi hosil bo‘ladi“.
Shu munosabat bilan bolalar bog‘chasida ta’lim-tarbiya dasturida bolalarni hikoya qilishga o‘rgatish bo‘yicha har bir yosh guruhlariga ish vazifalari va mazmuni belgilab berilgan. Bu guruh bolalarini tanish hikoya va ertaklarni (tarbiyachining savollari va kitobdagi rasmlar yordamida, keyinchalik mustaqil) so‘zlab berishga o‘rgatiladi, o‘yinchoq, buyum va rasm mazmuni bo‘yicha hikoyani (3—4 gapdan iborat) takrorlash ko‘nikmasi tarbiyalanadi, tanish ertaklardan olingan parchalarni sahna- lashtirishda qatnashishga o‘rgatiladi.
0‘rta guruhlarda hikoya qilishga o‘rgatish vazifalari va ularning mazmuni ancha murakkablashadi. Ushbu guruh bolalari birinchi yarim yillikda tanish hikoya va ertaklarni mustaqil holda qayta hikoya qilishga, asar qahramonlarining suhbatini ifodali so‘zlab berishga o‘rgatiladi.
Ta’limiy faoliyatlarda birinchi marta o‘qib berilgan kichik ertak va hikoyalarning mazmunini qayta hikoya qilishga, o‘rtoqlari hikoya qilayotganda e’tibor bilan tinglashga, o‘yinchoqlar, turli buyumlar va yil fasllarini tavsiflovchi (awal tarbiyachining savollari, so‘ngra namuna va reja asosida) hikoya tuzishga o‘rgatiladi.
Ikkinchi yarim yillikda bolalarga tanish ertak va hikoyalarni tinglashni, ularda ishtirok etuvchi personajlarning gaplarini, o‘ziga xos xususiyatlarini tushunishni, asar mazmunini hikoya qilayot- gan o‘rtoqlarining nutqini diqqat bilan eshitishni, asar matnini buzib hikoya qilgan joylarini payqashni o‘rgatish davom ettiriladi.
Katta va maktabga tayyorlov guruhlari uchun „Bolalar nutqini o’stirish“ bo‘limida bolalarni hikoya qilib berishga o‘rgatish yuzasidan olib boriladigan ishlar, ularning mazmuni quyidagicha belgilangan:
Birinchi yarim yillik. Badiiy asarlarni qayta hikoya qilish malakasini o‘stirish. Adabiy asarlarni mazmunli, mantiqiy izchillikda, aniq va tasviriy, ifodali hikoya qilishga o‘rgatish.
Tarbiyachi qayta hikoya qilishni o‘rgatayotganda bolalar diqqatini, ayniqsa, ertakning boshlanmasi, takrorlanib kelayotgan parchalarga, xulosa qismiga: hikoyalardagi qahramonlaming o‘zaro nutqi kabilarga qaratishi lozim.
Bolalar asar voqealarini so‘zlayotganda ovoz ohangining xilma-xil turini (so‘roq, his-hayajon, hayratlanish, iltimos) qoMlay bilishlariga erishish.
Bolalarga o‘yinchoqlar va buyumlar haqida hikoya tuzishni o‘rgatayotganda o‘yinchoqlarni ta’riflab berishga, ularning o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rsatuvchi belgilarni (rangi, shakli, qanday o‘ynalishi va boshqalar) aniq so‘zlar orqali ifodalashga o‘rgatish.
Ijodiy hikoya qilish. Bolalarni tarbiyachi tomonidan belgi- langan hikoya yoki ertakni nihoyasiga yetkazishga, qisqa, lo‘nda jumlalar tuzishga, tasviriy vositalardan foydalanishga o'rgatish.
Bolalarning shaxsiy tajribalari va tarbiyachi taklif etgan hayotiy mavzular asosida mantiqiy rivojlanib boruvchi hikoya yoki ertak tuzish qobiliyatlarini rivojlantirish: „Quvonchli kun“, „Xafa boi- gan kunim“, ,,Mehmonda“, „Bizning oila“, „Eng yaqin o‘rto- g‘im“, „Dam olish kuni“, „Dadamga qarashdim“, ,,Qo‘g‘irchoq teatriga bordim“ va boshqalar.
Bolalarni tuzayotgan hikoya yoki ertaklarida ishtirok etuvchi qahramonlarning ruhiy kechinmalarini bilishga o‘rgatish; „Birin- chi qor“, „Yaxmalakda“, „Yangi yil bayrami“, „Qorbobo“, „Men sevgan fasl“, „Tashqarida qor, uyimizda bahor“, „Xola- xola o‘ynadik“, „Kim oladi-yo, shuginani-yo“ o‘yini, „Men onamga yordamchi“, „Ukamga mehribonman“ va boshqalar.
Bolalarga suratlar bo‘yicha hikoya tuzishni o‘rgatayotganda, awalo, ularning mustaqil fikrlashlariga, suratda tasvirlangan voqealarga o‘z munosabatlarini bildirishlariga imkon yaratish kerak. Shu bilan birga, rasmda aks ettirilgan mavzuli voqeaga qarab ilgari nima bo‘lgani va keyin nima boiishi kerakligi haqida fikr yuritishga undash. Tabiat manzaralari aks ettirilgan suratga qarab, undagi go‘zallikni, nafislikni ifodalay oladigan tasviriy so‘zlar, o‘xshatish va sifatlashlar ishtirokida gap tuzishga o‘rgatib borish.
Bolalarning birgalikdagi hayot tajribalaridan olingan voqealar: ekskursiya, sayr, mehnat jarayoni, jonli va ravon hikoya qilib berish malakasini tarbiyalash. Hikoya qilayotganda tevarak-atrof- dagi buyum, voqea-hodisalarning nomini, ularning o‘ziga xos xususiyatlarini, xatti-harakatlarini to‘g‘ri ifodalashga, voqea- larning vaqti va joyini ko‘rsatishga o'rgatish. Topishmoqlar o‘ylab topishga undash.
Ikkinchi yarim yillik. Bolalarni badiiy asarlarni qayta hikoya qilishga o‘rgatishni davom ettirish.
Bolalarni manzarali suratlar bo‘yicha maxsus hikoyalar to‘qishga o‘rgatish, ularni surat mazmunini tushunishga, surat- dagi manzarani tevarak-atrofdagi manzaralar bilan taqqoslashga, o‘z hikoyalarida tasviriy so‘z va iboralardan foydalanishga
o'rgatishni davom ettirish. Bolalar mustaqil hikoya tuzayotganlarida og‘zaki nutq shakllaridan foydalanishlariga erishish.
Ijodiy hikoya qilish: tarbiyachi tomonidan taklif etilgan mavzu bo‘yicha voqeani izchil davom ettirib, tugal mazmunli hikoya tuzish ko‘nikmalarini mustahkamlash, voqea sodir bo‘lgan joy, vaqt, tabiat manzarasini qisqacha tasvirlash, qahramonlarning ruhiy kechinmalarini ko‘rsatishlariga ahamiyat berish: „Gul bayrami“, ,,Navro‘z“, „Onamlarning bayrami“, „Bahor keldi“, „Men qushlarga don berdim“, „Men onamga yordamchi“, „Tomorqada“, „Mening mushugim“, ,,Metroda“, ,,Avtobusda“, ,,Trolleybusda“, ,,Ko‘chada“, ,,Bozorda“, ,,Do‘konda“, „Arqon o‘ynadik“, ,,Quvlashmachoq“, ,,Bekinmachoq“, „Mehmon- mehmon“ mavzularida hikoya o‘ylab topishga undash.
Mustaqil tuzgan hikoyalaridagi personajlarga qisqacha ta’rif berishlariga, ularning xatti-harakatlarini baholashlariga ham diqqatni qaratish va o‘rgatib borish.
Mustaqil tanlangan mavzu bo'yicha hikoya tuzishda voqealarning izchilligiga, tugal mantiqqa ega boiishiga, tasviriy ifoda vositalaridan o‘rinli foydalanishlariga ahamiyat berish.
Monolog nutqini o'stirishning yuqoridagi dastur vazifalari va mazmuniga ko‘ra bog‘chaning o‘rta guruhidagi bolalar hikoya qilib berishning quyidagi turlarini egallashlari lozim:

  1. Tanish ertak va hikoyalarni qayta hikoya qilib berish.

  2. Ta’limiy faoliyatlarda birinchi marta o‘qib berilgan hikoya va aytib berilgan qisqa ertaklarni qayta hikoya qilib berish.

  3. Ko‘rib turgan narsa-buyumlar: o‘yinchoqlar, o'simliklar, kiyimlar, idish-tovoqlar, mebellar va hokazolar bo‘yicha tasviriy hikoya tuzish.

  4. Voqeaviy-sujetli rasmlar bo‘yicha tasviriy hikoya tuzish.

  5. Bolalar o‘z tajribalari asosida xotiradan hikoya qilib berishlari.

Katta guruh dasturida hikoya qilishning quyidagi turlari bayon
etilgan:

  1. Badiiy asarlarni qayta hikoya qilib berish.

  2. Narsa-buyumlar: o‘yinchoqlar, o‘simliklar, kiyim- kechaklar, idish-tovoqlar, mebellar va hokazolar haqida hikoyalar, ularning o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rsatuvchi belgilarni tuzish.

  3. Rasmlar bo‘yicha tasviriy va voqeaviy hikoya tuzish.

Download 23,46 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish