Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Is gazidan og‘ir darajada zaharlanishda  hushsizlik  va  koma 

holati  kuzatiladi.  Bu  holat  uzoq  muddat  davom  etadi  (10  soat  va 

undan  ortiq).  Bunda  teri,  ayniqsa,  yonoqlar  yorqin  qizil  rangga 

kirgani holda oyoq va qo‘llar ko‘kimtir yoki oqimtir rangga kiradi. 

Tomir urishi 120 martagacha yetadi. Qon bosimi keskin tushib ketadi. 

Nafas olish buzilib, chuqurlashadi. Ba’zan ravonligi yo‘qoladi. Tana 

harorati  38–40

o

C  gacha  ko‘tariladi.  Mushaklar  taranglashib  oyoq 

va  qo‘llar  qotib  qoladi.  Vaqti-vaqti  bilan  mushaklarning  tortishib 

qolishi kuzatiladi. 

Zaharli  ta’sir  koma  holatigacha  rivojlanishi  mumkin.  Bunday 

holat  ko‘z  qorachiqlarining  kengayib  ketishi,  yorug‘likka 

sezgirligining  buzilishi,  kollaps,  reflekslarning  yo‘qolishi  bilan 

xarakterlanadi.  Koma  holatining  oqibati  uning  davomiyligiga  va 

og‘irlik darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Bir sutka davom etadigan koma 

holati o‘limga sabab bo‘lishi mumkin. 

Jabrlanuvchini  koma  holatidan  chiqarish  qiyin  kechadi.  Koma 

holatidan  chiqarilgan  jabrlanuvchi  uzoq  muddat  davomida  karaxt 

holda  bo‘ladi.  Ba’zida  xotirasini  yo‘qotadi.  Koma  holatidagi 

jabrlanuvchida  qator  asoratlar  ham  kuzatilishi  mumkin:  yurak 

yetishmovchiligi,  zotiljam,  o‘pka  shishi,  oyoq  va  qo‘llarning 

---

69

falajlanishi,  nevritlar,  siydik  tuta  olmaslik,  ranglarni  farqlay 

olmaslik,  jismlarning  ikkita  bo‘lib  ko‘rinishi,  terilarda  yara  paydo 

bo‘lishi, tananing ba’zi qismlarida shishlar paydo bo‘lishi.