Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Is gazi mavjud bo‘lgan hududda harakatlanish qoidalari. Is 

gazining  havodagi  miqdori  va  rangini  aniqlab  bo‘lmaydi.  Shuning 

uchun  uning  miqdori  haqidagi  ma’lumot  olov  tutunining  holatidan 

kelib  chiqib  olinadi.  Agar  yong‘in  paytida  tutun  bosgan  chiqish 

yo‘llarida ko‘rish darajasi 10 m dan kam bo‘lsa is gazidan saqlanish 

uchun  bu  joyga  himoya  vositalarisiz  kirish  hayot  uchun  havfli 

hisoblanadi.  Bunday  joyda  bir-ikki  marta  nafas  olishning  o‘ziyoq 

hushdan ketishga sabab bo‘lishi mumkin.

Ish  joyida  yoki  turmushda  is  gazidan  saqlanish  uchun  tez-tez 

toza  havoga  chiqib  turish,  ochiq  joy  va  istirohat  bog‘larida  piyoda 

yoki velosipedda sayr qilish, tomorqada ishlash, shahar tashqarisiga 

dam olish uchun chiqish tavsiya etiladi. Uzoq muddat toza havodan 

nafas olish qondagi karboksigemoglobin miqdorini kamaytiradi.

Ko‘pchilik og‘iz va burunni nam latta bilan bekitish yo‘li bilan 

is  gazidan  saqlanish  mumkin  deb  hisoblashadi.  Tutunli  hududda 

nam  lattadan  foydalanish  samarali  vosita,  chunki  nam  latta  tutun 

tarkibidagi  aldegid,  azot  va  oltingugurt  oksidlari  hamda  ammiak, 

vodorodli  galogen  va  boshqa  ishqoriy  birikmalarni  tutib  qoladi. 

Shuni aytib o‘tish kerakki hech bir quruq yoki nam latta, respirator 

va hatto oddiy gazniqoblar is gazidan himoyalay olmaydi, kislorod 

va karborat angidrid o‘tadigan joydan is gazi ham bemalol o‘tadi.

Shuning  uchun  is  gazidan  himoyalanishda  COM  tipidagi 

maxsus  gazniqoblardan  foydalaniladi,  biroq  ularni  ham  havoda 

organik  moddalar  mavjud  bo‘lgan  hollarda  ishlatib  bo‘lmaydi.  Is 

gazidan  himoyalovchi  eng  yaxshi  vosita  bu  ajratuvchi  gazniqoblar 

hisoblanadi.