Manuel de français Ikkinchi chet tili

Morfemika 
 
Morfema so’zlarning ma’noli qismlari haqidagi ta’limot. So’zning ma’noli 
qismlari morfemalar deyiladi. Masalan, le voyage, voyager, le voyageur, le travail, 
travailler, le travailleur. Morfemalar bildiradigan ma’nolar turli-tuman, lekin, asosiy 
xususiyatiga ko’ra morfemalar ikki turga bo’linadi:
1). O’zak morfema; 

---

~ 11 ~ 
2). Affiksal morfema. 
O’zak morfema so’zda albatta ishtirok etadigan, leksik ma’no ifodalay oladigan 
morfemadir. So’z yasalishi uchun ham, forma yasalishi uchun ham asos bo’la oladi. 
Masalan, ishchi, ishchan, ishsiz (ish so’z yasalishiga asos bo’lyapti) ishni, ishda, 
ishga, ishdan (ish-forma yasalishigaasos bo’lyapti). 
Affiksal morfema mustaqil leksik ma’no ifodalay olmaydigan, so’zning leksik 
yoki Grammatik ma’nolarining shakllanishida xizmat qiladigan morfemadir. 
Masalan, kuchli, harakatchan, ishla, do’stona (so’z yasayapti) uylar, uyim, uyga 
(forma yasayapti).
Morfologiya 
 
Morfologiya grammatikaning bir qismi bo’lib, so’zning grammatik turkumlari 
va morfologik kategoriyalarni, so’zning formalar sistemasi va shu formaning hosil 
bo’lish ho’llari hamda hosil qiluvchi vositalarni o’rgatadi. Demak, morfologiya
so’zni grammatik birlik sifatida tekshiradi. Grammatik birlik sifatida so’z grammatik 
ma’nosi va grammatik formasiga ega.
Grammatik ma’no 
So’zning u yoki bu turkumga mansubligini ko’rsatuvchi, shuningdek, so’zning 
ma’lum bir grammatik formasi ifodalaydigan ma’no grammatik ma’no hisoblanadi.
Demak, grammatik ma’no asosiy xususiyatiga ko’ra ikki turlidir:
1). Ma’lum bir so’z turkumi uchun umumiy bo’lgan ma’no (umumiy kotegorial 
ma’no). Masalan, le crayon, l’eau, la pierre so’zlarining har biriga xos ma’no leksik 
ma’no. ularning hammasi uchun umumiy bo’lgan ma’no ya’ni predmet ma’nosi 
grammatik ma’nosidir. Xuddi shu umumiy grammatik ma’no ularni bir turkumda (ot 
turkumiga) birlashtiradi. Bien, bon, petit, blanche kabi so’zlari uchun umumiy 
bo’lgan belgi ma’nosi va travailler, étudier, venir, tenir, kabi so’zlari uchun umumiy 
belgi harakat ma’nosi grammatik ma’no.
2). So’zlik leksik ma’nosiga qo’shimcha tarzda ma’no (yoki ma’nolar) 
so’zning maxsus formalari orqali ifodalanadi. Masalan, qalamim (mon crayon), 
qalaming (ton crayon), qalami (son crayon), qalamda (au crayon) kabi so’zlarda 
egalik va kelishik formalari ifodalayotgan ma’no, o’qidim (j’ai lu), o’qiyapman (je 
lis), o’qiyman (je lirai) kabi so’zlarda zamon va shaxs-son formalari ifodalayotgan
ma’nolar grammatik ma’nolardir.