O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

6.2 -Rasm. 
Parkinsonga qarshi dorilar asosiy ta’sir yo’nalishlari
.
Glu-glutamat; D-dofamin; Atsx-Atsetilxolin; GAMK-γ-aminomoy kislota; 
NMDA- glutamat NMDA retseptorlari; MAO-B-monoaminoksidaza B; M- m-
xolinoretseptor; D
2
- dofamin D
2
retseptori. 
Глутаматергик нейрон 
Дофаминергик нейрон 
Холинергик нейрон 
ГАМК-ергик нейрон 
Мотор 
марказлар 
Мотор 
марказлар 
Parkinson 
kasalligi 
Norma 

---

- 319 -
Shuning uchun Parkinsonizmda dofaminning o’tmishdoshi L-DOFA 
qo’llaniladi, bu to’qima to’siqlaridan o’tadi va neyronlarda DOFA 
dekarboksilaza fermenti ta’sirida dofaminga aylanadi. XX asrning 80-yillarida 
AQSh narkomanlari qabul qilgan geroin tipidagi dori vositalardan MRTR (1-
metil,-4-fenil-1,2,3,6-tetragidropiridin) birikma ajratib olingan bo’lib, bu modda 
insonlarda, hayvonlarda tanlab, qaytmas dofaminergik nigrostriat neyronlarni 
buzilishiga olib kelgan, Shuning natijasida Parkinson kasalligi tipidagi harakat 
buzilishlari kelib chiqqan. Fikrlarga ko’ra, bu birikma parkinsonizm kelib 
chiqishida sabab bo’lishi mumkin. Lekin bu moddani hosil bo’lish manbaai 
noma’lum, hamda inson organizmiga tashqi muhitdan tushish yo’llari ham 
noma’lum. Hozirgi kunda MRTR farmakologiyada eksperimental pakinsonizm 
modelini olishda ishlatiladi. Ko’ndalang targ‘il tana
corpus striatum (ikkita 
yadroni birlashtiradi ya’ni dumli yadro nucleus
caudatus va skorlupu - -
putame 
neostriatum
) va nimrang shar- globus pallidus (paleostriatum). 
Bradifreniya (grekchadan 
bradys
–asta sekin, 
phren-aql, razum
) ruxiy 
jarayonlarni sekin kechishi (fikr, hayajon, nutq). Dofaminergik sistemani 
faolligini dofaminni qora substansiyadan ajralishini oshirish yoki dofaminni 
qayta qabul qilinishini kamaytirish hisobiga oshirish mumkin. Shu maqsadda 
dofamin retseptorlarini qo’zg‘atuvchi moddalardan foydalanish maqsadga 
muvofiq. MAO-B ingibitorlarini qo’llash Shubhasiz qiziqtirish uyg‘otadi, chunki
u miya to’qimasida dofaminni parchalanishini to’xtatadi. 
Glutamatergik ta’sirlarni bloklovchi moddalar ham ahamiyatga ega. 
Shunday dori vositalarga NMDA-retseptorlarining antagonistlari kirib, bular 
glutamatergik 
neyronlarning 
bazal 
yadrolarga 
stimullovchi 
ta’sirini 
kamaytiradi, 
dofaminergik 
neyronlardagi 
degenerativ 
o’zgarishlarni 
susaytiradi. Ekstrapiramid sistema yadrolarining funksiyalarida xolinergik 
neyronlar ishtirok etadi. Dofamin yetishmasligi natijasida xolinergik ta’sirlar 
oshib ketadi. Dofaminergik va xolinergik ta’sirlar o’rtasidagi disbalansni 

---

- 320 -
markaziy xolinoblokatorlar buyurilishi bilan bartaraf qilish mumkin. Bu 
guruhga kiruvchi dori vositalar buzilgan muvozanatni, xolinergik ta’sirlarni 
falajlashi tufayli tiklaydi. Shu qoidalarga ko’ra parkinsonizmga qarshi dori 
vositalar quyidagi guruhlarga bo’linadi.