O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Nikotinga sezgir xolinoretseptorlarni falajlovchi vositalar: 
Ushbu guruhga ganglioblokatorlar, nerv – mushak sinapslarini falajlovchi va 
ayrim markaziy ta’sir etuvchi xolinoblokatorlar mansub. 

Vegetativ gangliyalarda qo’zg’alish o’tishini bloklovchi 
vositalar (ganglioblokatorlar): 
Ganglioblokator vositalar simpatik va parasimpatik gangliyalarni, 
shuningdek buyrak usti bezi mag’iz moddasi hujayralari va karotid 
koptokchalari N- xolinoretseptorlarini falajlaydi.(5.6-rasm) 

---

- 230 -
Kimyoviy tuzilishi bo’yicha ganglioblokatorlar quyidagi guruhlarga 
bo’linadi: 
1.
Bis - to’rtlamchi ammoniyli birikmalar –
benzogeksoniy; penta`min; 
gigroniy. 
2.
Uchlamchi aminlar
– pirilen; paxikarpin gidroyodid. 
Tibbiyot amaliyotida qo’llaniladigan ganglioblokatorlar ta’sir mexanizmi 
bo’yicha antidepolyarizatsiyalovchi moddalar hisoblanadi. Shunday ma’lumotlar 
borki, bir qator ganglioblokatorlar (geksoniy, pirilen) N-xolinoretseptorlarni 
emas, baki ochiq ion kanallarini bloklaydi. Shu bilan birga ba’zi 
ganglioblokatorlar (masalan afronad) N-xolinoretseptorlarni bloklaydi.(5.7-
rasm.)
Ganglioblokatorlarning vegetativ gangliylarni bloklovchi ta’siri ichki 
a’zolarning reflektor reaksiyalari susayishiga sabab bo’ladi. Ganglioblokatorlik 
effektni ifodalanishi shu sohani boshqaruvchi markazlarning boshlang’ich 
tonusiga 
to’g’ridan-to’g’ri 
bog’liqliqdir. 
Agar 
tajribada 
tomirlarni 
harakatantiruvchi markazlarning ishi buzilsa, ganglioblokatorlar arterial bosimni 

---

- 231 -
tushirmaydi. Aksincha, adrenergik innervatsiyani tonusi yuqori bo’lsa, bu ta’sir 
aniq ko’rinadi. 
Dori vositalarning ikki xil turi mavjud. Ulardan biri uzoq ta’sir qilish uchun 
tavsiya qilinadi. Bu vositalarga qo’yiladigan talablar quyidagilardir:
1)ular har xil kiritish yo’llarida ham yuqori aktivlikka ega bo’lishlari; 
2) uzoq ta’sir muddatga, past toksiklikka ega bo’lishlari;
3)jiddiy nojo’ya ta’sirlarga ega bo’lmasliklari;
4)iloji boricha dori vositaga o’rganib qolish sekin rivojlanishi yoki 
butunlay bo’lmasligi lozim. 
Yuqorida ketirilgan uzoq muddat ta’sir qiluvchi dori vositalardan 
uchlamchi aminlar, masalan 
pirilen
(pempidin tonzilat)ni qo’llanishi qulay. U 
me’da ichak traktidan yaxshi so’riladi, yuqori aktivlikka va uzoq ta’sir 
muddatiga (8 soat va undan ortiq) ega. Aktivligi bo’yicha 
benzogeksoniy
ga 
o’xshash, lekin kam zaharli. Uchlamchi aminlarni tavsiya etilganda to’rtlamchi 
ammoniy tuzlaridan farqli, ular gematoensefalik to’siqdan oson o’tishlarini 
hisobga olish lozim. Bu xususiyat ularning MNS ga salbiy ta’sirining sababi 
bo’lishi mumkin (pirilenni qabul qilinganda ba’zida tez o’tadigan psixik 
buzilish, tremor va boshqalar). Uchlamchi aminlarga ganglioblokatorlardan 
paxikarpin gidroyodid
ham ta`luqli. Bu alkaloid tuzi