O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

belladonna
ning quruq 
ekstrakti spazmolitik va og‘riq qoldiruvchi modda sifatida oshqozon va o‘n ikki 
barmoqli ichak yarasida, o‘t pufagi yallig‘langanda- 
xolesistit
da va boshqa silliq 
mushakli a’zolar qisqarishida qo‘llaniladi.
Tabiiy atropinsimon alkaloidlarga skopolamin (L-giotsin) kiradi. 
Kimyoviy tuzilishi jihatidan skopolamin va L-trop kislotaning murakkab efiri 
hisoblanadi. Skopolamin 
Mandragora Scopolia carniolica
va oz miqdorda 
atropin saqlovchi o‘simliklar tarkibida bo‘ladi. Kuchli ifodalangan M-
xolinoblokatorlik xususiyatiga ega. Agar atropin yurakka, bronxlarga, MIT ga 
kuchliroq ta’sir qilsa, skopolamin ko‘zga va ekskretor bezlar sekretsiyasiga 
ta’sir qiladi. Skopolamin atropinga nisbatan qisqaroq ta’sir qiladi. Skopolamin 
MNS ga ta’siri bo‘yicha atropindan farq qiladi. Terapevtik dozalarda 
skopolamin asabni tinchlantiradi, uyqu keltiradi. Ektrapiramid sistemaga va 
piramid yo‘llardan mononeyronlarga qo‘zg‘alish o‘tkazishga to‘sqinlik qiladi.

---

- 224 -
Qo‘llanilishi atropinga o‘xshash, operatsiyalardan oldin premedikatsiya 
maqsadida (odatda morfin bilan birga), shuningdek dengiz va xavo kasalliklari 
profilaktikasi uchun (“Aeron” tabletkalari tarkibiga kiradi), ba’zan 
parkinsonizmda. Ko‘z amaliyotiga sintetik atropinsimon dori vosita 
gomotropin
(tropin va mindal kislotaning murakkab efiri) taklif etilgan. U ko‘z qorachig‘ini 
kengaytiradi va akkomodatsiya falajini keltirib chiqaradi. Atropinga nisbatan 
qisqaroq ta’sir qiladi (15-20 soat). Tropikamid dori vositai yanada qisqa ta’sir 
qiladi (2-6 soat).
O‘simliklardan olinuvchi tabiiy alkaloidlar guruhiga 
platifillin
kiradi. U 
keng bargli krestovnik
(Senecio platyphyllus) o‘simligi tarkibida bo‘ladi. M- 
xolinoblokatorlik aktivligi atropindan pastroq. Kamroq me’yorda gangliylarni 
falajlaydi va bevosita lipotrop-spazmolitik (papaverinsimon) ta’sirga ega. Qon 
tomirlarni qo‘zg‘atuvchi markazni tinchlantiradi. Platifillin asosan spazmolitik 
sifatida oshqozon, ichak, o‘t-safro yo‘llari qisqarganda, miya, toj tomirlari 
tonusi oshib ketganda- gipertoniyada, stenokordiyada hamda miya tomirlari 
qisqarganda qo‘llaniladi. Ba’zan platifillin oftalmologiyada ishlatiladi. U qisqa 
muddatga qorachiqni kengaytiradi. Akkomodatsiyaga kamroq ta’sir etadi. 
Glaukomada, jigar, buyrak kasalliklarida platifillin qo‘llash man etiladi. Ko‘zga 
bo‘lgan ta’sirning davomiyligiga qarab dori vositalar quyidagicha joylashadi: