O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

M-xolinoretseptorlarga ta’sir etuvchi vositalar
M-xolinoretseptorlarni qo’zg’atuvchi vositalar: M-xolinomimetiklar M-
xolinoretseptor- larga to’g’ridan-to’g’ri stimullovchi ta’sir ko’rsatadi. Alkaloid 
muskarin – M-xolinoretseptorlarga tanlab ta’sir qiluvchi moddalarning etaloni 
bo’lib xizmat qiladi. 
Muxomor
qo’ziqorinining tarkibida bo’luvchi muskarin 
o’tkir zaharlanishlarning sababchisi bo’lishi mumkin. Dori modda sifatida 
ishlatilmaydi. Tibbiyot amaliyotida M-xolinomimetiklardan pilokarpin va 
atseklidin juda keng qo’llanadi, ular uchlamchi aminlarga kiradi.
 
Pilokarpin 
– 
alkaloid, Janubiy Amerikada o’sadigan 
Pilocarpus 
pennatifolius
Jaborandi
o’simligidan olinadi. Sintez yo’li bilan ham olingan 
bo’lib, metilimidazol hosilasi hisoblanadi. Bevosita M-xolinomimetik ta’sir 
ko’rsatadi. Vegetativ xolinergik nervlar ta’sirlanganda kuzatiladigan holatlar 
uning ta’sirida ham namoyon bo’ladi. 
Tibbiyot amaliyotida pilokarpin faqat mahalliy ko’z tomchilari 
ko’rinishida glaukomani davolashda qo’llaniladi. Zaharliligi yuqori bo’lganligi 
sababli parenteral qo’llanilmaydi. 
Atseklidin 
– 
bevosita ta’sir qiluvchi sintetik M-xolinomimetik. U 3-
oksixinuk-lidinning murakkab efiridir. Mahalliy va rezorbtiv ta’sirlari uchun 
ishlatiladi. Atseklidin glaukomada (konyuktivani biroz ta’sirlashi mumkin), 
MIT, siydik pufagi va bachadon atoniyalarida buyuriladi. Atseklidin va boshqa 
M-xolinomimetiklarning dozasi oshirib yuborilganda antagonist sifatida M-
xolinoblokatorlar(atropin va atropinsimon moddalar) qo’llaniladi. 
 
 
 

---

- 219 -
5.3- Jadval
.M-xolinoretseptorlari agonist va antagonistlarining ayrim 
ta’sirlari.