O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

5.11-Rasm:
Presinaptik va postsinaptik adrenoretseptorlarga noradrenalin 
va adrenalinning ta’sir mexanizmi.
 
Adrenoretseptorlarning har-xil kimyoviy birikmalarga sezgirligi bir xil 
emas, shuning uchun quyidagi adrenoretseptorlar tafovut qilingan:
α
1
-adrenergik sinapsning postsinaptik membranasida joylashgan. 
α
2
-adrenergik sinapsning presinaptik membranasida joylashgan. 
Ular qaytar manfiy aloqa orqali nooradrenalin ajralib chiqishini regulyatsiya 
qiladi ya’ni nooradrenalin ta’sirida qo’zg’alib uning sinaptik bo’shliqqa ajralib 
chiqishini tormozlaydi. α
2 
–adrenoretseptorlar sinapsdan tashqari effektor 
hujayralar membranasida ya’ni qon tomirlarning ichki innervatsiyalanmagan 
qismida joylashgan joylashadi. Ular sirkulyatsiyalanayotgan qondagi adrenalin 
ta’sirida qo’zg’aladi. 
β -adrenoretseptorlar postsinaptik membranada joylashgan bo‘lib, β
1
-yurakda, 
β
2
-bronxlar, tomirlarda, bachadonda, β
3 
–yog’ to’qimasida
bor. Yurakda faqat 
β
1 
–adrenoretseptorlar emas, β
2 
va β
3 
–adrenoretseptorlar ham, bronxlarda esa 
β
1 
va β
2 
adrenoretseptorlar bo’ladi. Nooradrenalin postsinaptik β
1
-
adrenoretseptorlarni, 
adrenalin 
esa 
tomir 
ichida 
joylashgan 
β
2
-
adrenoretseptorlarni qo’zg’atadi. Bu o’z navbatida neyrotrop ta’sir β
1
-
adrenoretseptorlarga nooradrenalin ta’siri orqali, gumoral ta’sir esa β
2
-
Sinaptik bo’shliq 
Tomir o’zani 
Tomir o’zani 
Postsinaptik membrana 

---

- 248 -
adrenoretseptorlarga adrenalin orqali yuzaga chiqadi. β
3 
–adrenoretseptorlarni 
katexolaminlarning yuqori konsentratsiyasi qo’zg’atishi mumkin. Shuningdek 
presnaptik β-adrenoretseptorlar ham aniqlangan, ular analogi bo’lgan α –
adrenoretseptorlardan farqli ravishda qaytar musbat ta’sir orqali nooradrenalin 
ajralib chiqishini oshiradi. β-adrenoretseptor agonistlari mediator ajralishini 
oshiradi antagonistlari esa susaytiradi. Funksional jihatdan presinaptik α
2
-
adrenoretseptorlar ta’sirini susaytrish amaliy ahamyatga ega.