11- мавзу: Ўрта асрларда шарқ мамлакатлари давлати ва ҳУҚУҚИ

11- МАВЗУ: ЎРТА АСРЛАРДА ШАРҚ 
МАМЛАКАТЛАРИ ДАВЛАТИ ВА ҲУҚУҚИ
263 
Xудога ўтказилган мулк «деваттарам» (девата – худо, бут, санам 
сўзидан) деб аталган. Одатда таъсисчининг ўзи ушбу мулкнинг тасарруф 
этувчиси бўлган ёки тасарруф этувчи – шебаит тайинлаган. Шебаитнинг 
вазифаси, одатда, махсус таклиф этилган брахман-пужариага топширилган 
мулкни худо йўлига хизмат қилишини кузатиб туриш эди.
Ўрта асрлар Ҳиндистонида тарқалган диний мулкчиликнинг яна бир 
шакли – 
матха 
(диний монахлари бўлмаган монастирни эслатувчи ҳинд 
мактаби) фойдасига қурбонлик қилинган мулк эди.
Ҳиндистонда юз йиллаб давом этган мусулмон бошқаруви унинг тўлиқ 
исломлашувига олиб келмади. Лекин бу вақтда Ҳиндистонда ислом ҳуқуқи 
ва унинг асосий манбаи – Қуръон ёйилди. Мусулмонлар ўртасидаги ва 
ҳуқуқий муносабатда қатнашаётган томонлардан бири мусулмон бўлганда 
ишлар ислом ҳуқуқи асосида кўрилган, ҳинду, брахманизм динидагиларнинг 
ишларига Ману қонунлари ва бошқа қонунлар қўлланилган. Шунингдек,
ҳиндларнинг оила-никоҳ, ворислик муносабатларидан келиб чиқадиган 
муносабатлар ҳинд ҳуқуқи билан тартибга солинган. Гупталар салтанати 
давридаги жиноят ҳуқуқи давлат жиноятлари, мулкка қарши қаратилган 
жиноятлар, шахсга қарши қаратилган жиноятлар учун жавобгарликлар 
ўрнатган эди. Жазонинг асосий тури жарима ва турма қамоғи ҳисобланган. 
Бобурийлар даврида қатл этиш жазоси фақат император тасдиғи билан 
берилиши мумкин эди. Аммо шунга қарамай, бу жазо жойлардаги судлар 
томонидан ҳам бериларди. Бу даврда тан жазолари ҳам кенг ёйилди. Судлов 
жараёнида уруғдошлик тузумининг қолдиқлари сақланиб қолган эди. 
Масалан, унда сув, ўт, тарози ва заҳар билан синаб кўрилиб, кўрсатманинг 
тўғри-нотўғрилиги аниқланарди. 
 
 

---