11- мавзу: Ўрта асрларда шарқ мамлакатлари давлати ва ҳУҚУҚИ

шики 
(вилоят)ларга бўлинган эди. Ундан 
кейинги маъмурий-ҳудудий бирлик – 
паргана 
(туман) бўлган. Унинг 
таркибига бир қанча қишлоқлар ва 
патта 
– бир-икки қишлоқ кирган. 
Бобурийлар салтанати Акбар подшолиги даврида 15 та вилоятга бўлиниб, ҳар 
бир вилоятга шоҳ ноиби – ҳакам (губернатор) бошлиқ қилиб қўйилган эди. 
Шунингдек, ҳар бир вилоятга 
фоужарлар 
– ҳарбий бошлиқлар, 
гумашталар 
– солиқ йиғувчилар ва 
кутволлар 
– шаҳар бошлиқлари тайинланарди.
Деҳли султонлигининг армияси ўнлик тизими асосида ташкил этилган 
эди. Ҳарбий ва фуқаролик чини ҳарбийларнинг сонига қараб белгиланган. 
Амир 
юзта чавандозга, 
малик 
– мингта чавандозга, 
хон 
– ўн мингта 
чавандозга қўмондонлик қиларди.
Барча мусулмон давлатларида суд ишларини юритиш Қуръон 
қоидалари асосида амалга оширилган. Бунга кўра, суд маъмуриятдан 
ажратилган ва давлат бошлиғи томонидан тайинланган қозилар томонидан 
амалга оширилар эди. Суд тизимида суд мансабдорларининг поғонама-
поғона бўйсуниши, фуқаролик ва жиноий суд ишларини юритиш ўртасидаги 
фарқ ҳам мавжуд эмас эди. Қозилар ишларни якка ўзлари кўриб ҳал 
қилганлар. Қишлоқ жамоаларида махсус панчаятлар судлари мавжуд эди.
Ўрта асрларда Ҳиндистон ҳуқуқининг асосий белгилари
. Ўрта 
асрларда Ҳиндистоннинг ҳуқуқий тизими мусулмон ҳуқуқи таъсири остида 
муҳим ўзгаришларга учради. Ҳиндистонда мусулмон ҳукмронлиги 
ўрнатилгандан кейин маҳаллий ҳуқуқ ва дхармашастра ҳуқуқининг 
қўлланиши қисқарди. Жиноят ишлари мусулмон ҳуқуқи нормалари асосида 
мусулмон судялари – қозилар томонидан ҳал этилиши лозим эди. Мусулмон 
ҳуқуқи ҳудудий характер касб этиб, босиб олинган ҳудудлар аҳолисининг 
барчасига қўлланиларди. Мусулмон ҳуқуқи нормалари 1832-йилда 
мустамлакачи давлат томонидан мусулмон ҳуқуқи нормаларининг барча 
номусулмонларга нисбатан қўллашнинг бекор қилиниши ҳақидаги қонун 
қабул қилингунча қарор ҳаракатда бўлди.
Ўрта асрлар Ҳиндистонида қадимги дхармашстралар ҳуқуқини 
қайтадан таҳлил қилиш, танқидий ўрганиш, шарҳлаш, уни янги шароитларга 
мослаштиришга қаратилган жадал жараён бошланган. Кўп сонли ҳуқуқий 
трактатлар (асарлар), у ёки бу дхармашстраларга шарҳлар, у ёки бу ҳуқуқий 
масалалар бўйича индиузм динида эътибор қозонган кишиларнинг фикрлари 
тўпламлари (нибандхлар) пайдо бўлди. Шарҳлар ва нибандхлар вақт ўтиши 

---