Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

3-rasm. Gazli xromotograf - 
mass-spektrometr
 
Amalda barcha elementlarni aniqlash uchun fotometrik usullar ishlab 
chiqilgan. Biroq eritmalari spektrning ultrabinafsha, ko‘rinadigan va yaqin 
infraqizil sohalarida yutadigan ba’zi ionlarning birikmalarini olish uchun 
kimyoviy reaksiyalar ishlab chiqilmagan. Bunday moddalarni aniqlash 
uchun bilvosita usullardan foydalaniladi.[4] 
Tahlilning gazoxromatografik usullari 
Gazoxromatografik usullar sintetik va tabiiy yog‘ kislotalarni tahlil 
qilishda keng qo‘llaniladi. Kaufmanning 1961 va 1962-yillardagi tahlillari 
natijasida gaz xromatografiyasi yordamida yog‘ va yog‘simon organik 
birikmalarning tahlilida qo‘llashning metodikasi yaratilgan. 
4-rasm. Gazli xromotograf – 
mass- spektrometr
 
 
5-rasm. Yuqori samaraga ega bo‘lgan suyuqlik xromotografi
 

---

75 
Spektrometrlash.
 
Spektral tahlil tekshirilayotgan namuna tarkibiga 
kirgan elementlar atomlari tomonidan spektrlar chiqarilishi 
(emissiya) 
va 
yutilishiga 
(absorbsiya) 
asoslangan. 
Emission 
usulda 
elementlar 
miqdorini 
aniqlash 
asosida 
o‘rganilayotgan element taratayotgan spektr liniyalari jadalligini aniqlash 
yotsa, atom absorbsiya usulida tekshirilayotgan element atomlari 
tomonidan tashqi yorug‘lik manbai spektr liniyalarining yutiladigan 
miqdori yotadi. 
Spektral tahlilda bir-biriga omixta bo‘ladigan uch xil (to‘g‘ri chiziqli, 
yo‘l-yo‘l va sidirg‘a) spektr bilan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi. 
Spektral tahlilda yorug‘lik manbai sifatida o‘zgaruvchan yoki 
o‘zgarmas tokning elektr yoyi xizmat qiladi. 
Boshqa usullar kabi spektral tahlil usuli ham, birinchi navbatda, 
sezgirlik, aniqlik, uyg‘unlik, mahsuldorlik kabi talablarga javob berishi 
lozim. 
Spektral tahlil natijalariga kuchli ta’sir etuvchi omillardan biri 
aniqlanadigan elementning yorug‘lik manbaida yangi birikmalar hosil 
qilishdir. 
Spektral-analitik amaliyotda namunaning fraksion bug‘lanishi 
(element birikmalarining qaynash haroratining turlicha bo‘lishi natijasida) 
muhim omil hisoblanadi. 
Shuningdek, spektral tahlil aniqligiga yorug‘lik manbaining nur 
taratishi ham o‘ziga xos ta’sir ko‘rsatadi. 
Atom-absorbsiya usulida tekshirilayotgan eritma tarkibida begona 
elementlarning bo‘lishi tahlil natijalariga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. 
Miqdoriy spektral tahlil nisbiy usul bo‘lib, unda birorta moddaning 
noma’lum konsentratsiyasi etalon namunalar konsentratsiyasi bilan 
taqqoslash asosida aniqlanadi. Lekin tuproq va o‘simlik namunalari bilan 
ishlanganda etalon tanlash bir muncha qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. 
Ayniqsa, tuproq tahlilida etalon sifatida tarkibi tuproqning «o‘rtacha» 
tarkibiga yaqin keladigan sun’iy aralashmalardan foydalaniladi. Bu tadbir 
hamma vaqt ham talabga javob beravermaydi.[8]