Mavzu: Qattiq organik moddalarni tozalash, haqiqiyligini aniqlash usullari. Benzoy kislotani suvdagi eritmasidan qayta kristallash

---

24.02.2022 
Mavzu: Qattiq organik moddalarni tozalash, haqiqiyligini aniqlash usullari. Benzoy 
kislotani suvdagi eritmasidan qayta kristallash. 
 
Qattiq moddalarni ajratish usullari
. 
Bunday usullar kulturali suyuqliklar va ekstraktlarni tozalashda, cho'kmalarni ajratishda va 
suyuq ferment preparatini mexanik usullar bilan sterilizatsiya qilishda ishtirok etadi. Ajraladigan 
qattiq moddalar bir qator xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin, bu esa ajratish jarayonlarini 
qiyinlashtiradi. Masalan, ular yog'li, ba'zan kolloid bo'lishi mumkin va ko'pincha qattiq zarralar 
va suyuqlik fazalari orasidagi zichlik farqlari juda kichikdir. Shuning uchun suyuqlikni oldindan 
tozalash odatda muqarrar, chunki kislotalash, suv bilan aralashadigan eritmalar yoki suyuq 
poliionlarni qo'shish, engil isitish va boshqalar. Katta hajmdagi qattiq suyuqliklarni ajratish 
muammolari murakkab va diverse. Ikkita yondashuv mavjud - santrifugalash va filtrlash. Sanoat 
santrifugalari mayda bo'lingan biologik qattiq moddalarni olib tashlash uchun ideal emas. Qattiq 
razryadsiz disk tipidagi sentrifugalar yog'li zarrachalarning oson cho'ktiruvchi suspenziyalarini 
ajratish uchun eng samarali ekanligini isbotladi. Dekanterlar qattiq moddalar miqdori yuqori 
bo'lgan, lekin oson cho'kadigan hollarda, masalan, quritilgan aseton cho'kmalarini ishlab 
chiqarishda qo'llaniladi. Protein cho'kmalari yomon o'rnashgan hollarda, fraksiyalangan ferment 
cho'kmasi paytida olingan past qattiq suspenziyalardan ajratish uchun ichi bo'sh idishli 
sentrifugalar qo'llaniladi. Barcha holatlarda oqim tezligi empirik tarzda aniqlanishi kerak. Ba'zan 
(masalan, yog'ingarchilik bilan) o'tkazuvchanlik nominal quvvatning 10% dan kamiga kamayadi. 
Bu sovutish moslamalarini birlashtirishni talab qiladi. Ko'pincha filtrlar biologik zarralarni 
ajratish uchun ko'proq mos keladi. Odatda filtr yordamchilarining katta nisbati talab qilinadi. 
Uzluksiz va uyatchan jarayonlarda vakuumli baraban filtrlari qo'llaniladi, ularda diatomli tuproq, 
yog'och uni yoki kraxmal qoplamadan oldingi material sifatida ishlatiladi. Partiya operatsiyalari 
filtrli presslar yordamida amalga oshiriladi. 
Bеnzоy kislоtаni suvdаgi eritmаsidаn qаytа kristаllаsh
. 
Sig’imi 100 ml bo’lgаn kоnussimоn kоlbаgа 1 g bеnzоy kislоtа vа 50 ml distillаngаn suv 
sоlinаdi. Bеnzоy kislоtа sоvuq suvdа erimаydi. Bеnzоy kislоtа to’liq erib kеtgunchа kоlbа 
qizdirilаdi. Hоsil bo’lgаn eritmа bir оz sоvitilib, ungа оzginа fаоllаshtirilgаn ko’mir qo’shilаdi 
vа 1-2 dаqiqа qаynаtilаdi. Qаynоq eritmа tеzdа burаmа filtrdаn o’tkаzilib, filtrlаnаdi. Filtrаt tеng 
miqdоrdа ikkitа kоlbаgа bo’linаdi. Birinchi kоlbаdаgi аrаlаshmа vоdоprоvоd suvi оstidа yoki 
muz bilаn sоvitilаdi. Bundа bеnzоy kislоtа mаydа kristаllаr hоlidа cho’kmаgа tushаdi. Ikkinchi 
kоlbа хоnа hаrоrаtidа 20-25 dаqiqа dаvоmidа sеkin sоvitilаdi. Аstа-sеkin bеnzоy kislоtаning 
yirik, yaltirоq, оq kristаllаri cho’kmаgа tushаdi. Kristаllаr pаst bоsimdа filtrlаsh аsbоbidа – 
Byuхnеr vоrоnkаsi vа Bunzеn kоlbаsi yordаmidа filtrlаnаdi, muzli suv bilаn yuvilаdi vа 
quritishgа qоldirilаdi. 
Lobaratoriya ishi. 
Xisobot. 
Bizga berilgan lobaratoriya ishida dastlab konussimon kolbaga 1g benzoy kislotasini 50ml 
disterlangan suvga solib uni eriguncha qizdirdik. So`ngra erigan benzoy kislotani 1-2 daqiqa 
sovutib unga faollashtirilgan ko`mirdan soldik va uni qaynatdik. Qaynatilgan eritmani tezda 
burama filtrdan o`tkazdik. Natijada varonka devorida yirik kristallar, suvdagisi esa nisbatan 
maydaroq kristallarni ko`rdik. 
Abduraximov Abdunosir Farmatsiya 202-guruh.