Аннақулов Исматулла

1.2. Zamonaviy o`qituvchi va unga qo`yiladigan kasbiy va 
umuminsoniy talablari.
Ta`lim muassasalarida ta`lim –tarbiya jarayonini tashkil etuvchi shaxs- 
bu o`qituvchi. Aytish mumkinki o`qituvchi- (uztoz, ,muallim) bu maxsus 
tayyorgarlikni 
o`tagan 
va 
pedagogik 
faoliyat 
mutaxassis 
sifatida 
shug`ullanayotgan kishidir. Bu o`rinda “mutaxassis” so`ziga e`tabor qaratish 
zarur. Nomutaxassis sifatida pedagogik faoliyat bilan barcha shug`ullanmoqda, 
bu erda faqat o`qituvchigina pedagogik faoliyatini qachon va qanday bajarishni 
biladi, pedagogika qonuniyatlariga muvofiq harakatlana oladi, kasbiy burchining 
bajarilish sifatiga belgilangan tartibda javobgarligini xis etadi. 
O`qituvchi o`rnida turgan kishi barchasi uchun javobgar: u zukko va 
o`quvli, u bilimli va ilmli. Xar bir o`quvchining kelajagiga o`sib kelayotgan 
avlodning jamiyat va davlatning taqdiriga javobgarlik hissi o`qituvchi 
unvonining tavsifini belgilaydi. O`qituvchining bugungi kun mehnati natijasida 
qanday bo`lsa-ertaga jamiyat aynan shunday bo`ladi. Bunchalik katta ma`suliyat 
yuklangan faoliyat muloqatdan zavqlana olish kabilarni ifodalovchi layoqat 
bo`lib, o`qituvchi shaxsini kasbiy sifatlaridir, turini har bir kishining va butun 
xalqnining taqdirini xal etuvchi boshqa faoliyat turini tassavvur etish murakkab 
jumboq. 
Pedagogik vazifa- kasbiy bilim va malakalarni qo`llashga yo`naltirilgan 
faoliyat turi. Albatta, pedagogik faoliyat o`quvchilarni o`qitish o`rnida 
tarbiyalash, rivojlantirish va shakllantirishga yo`naltirilgandir. Bu vazifalarni 
bajarishda o`qituvchi ko`plab aniq harakatlarin amalga oshirsh zarur bo`ladi. 
Bularning barchasi ham tashqaridan qrab ko`ga tashnalavermaydi, yoki 
boshqacha 
qilib 
aytganda 
boshqa 
soha 
egalaribularning 
barchasini 
anglatavermaydi. Mavjud manbalarga tayanib pedagogik faoliyat asosini nima 
tashkil etishni aniqlashimiz mumkin. Shunday qilib o`qituvchining asosiy 
vazifasi- ta`lim- tarbiyani rivojlantirish va shakllantirish jarayonini 
boshqarishdir. 

---

14 
O`qituvchi o`quvchilarni o`qitish emas, o`qishga boshqarib turishi 
tarbiyalash emas tarbiya jarayoniga rahbarlik qilish uchun yaratilgan. Bu 
vazifani u qanchalik chuqur anglab etsa, u o`z o`quvchilariga shunchalik 
erkinlik, ashabbuskorlik, mustaqil fikrlash uchun sharoit yaratib bergan bo`ladi. 
O`qituvchilik mahoratini haqiqatdan ham yuqori darajada egallagan tarbiyachi 
ta`lim-tarbiya jarayonini go`yo “chetdan kuzatib” turgandek ko`rinadi, aslida esa 
u jarayonini boshqarib boradi. 
Buyuk grek faylasufi Suqrot o`sha davrdayoq mutaxassis o`qituvchilarni 
“fikr akusherlari” deb nomlagandek edi. Tayyor haqiqatni e`lon qilish emas, 
balki o`quvchi ongida yangi fikr tug`ilishini ta`minlash zarur. O`qituvchining 
haqiqanda bajaradigan ishlarini o`quvchi mehnatining o`ziga xos xususiyatlarini 
aniqlash uchun olimlar tomonidan o`nlab modellar ishlab chiqilgan va 
amaliyotga tadbiq etilgan. Olib borilgan tadqiqotlarning ko`satishicha o`qituvchi 
ta` 
lim jarayonini qanchalik chuqur, oqilona, bilimli boshqarsa, shunchalik 
katta natijalarga erishish mumkin. 
Ta`lim-tarbiya jarayonini boshqarishdagi pedagogning birinchi vazifasi- 
maqsadni belgilanganlikdir. Maqsadi esa pedagogik faoliyatda tayanch omildir, 
u o`qituvchi va o`quvchilarning umumiy mehnatini ma`lum yo`nalishga 
boshqarib boradi. Bu esa o`z o`rnida kutilgan natijaga etaklaydi 
1
. 
XVII asrning boshlarida o’qituvchi kasbiga talablar ishlab chiqildi va 
ular hanuzgacha o’z ahamiyatini yo’qotgan emas. Ya. A. Komenskiyning 
ta’kidlashicha o’qituvchilikning asosiy belgisi shundaki, u o’zining yuqori 
darajadagi axloqiyligi, kishilarga muhabbati, bilimi, mehnatsevarligi va boshqa 
sifatlari bilan o’quvchilarga(keng amalga) na’muna bo’lsin va na’muna ko’rsatib 
ularda insoniylikni tarbiyalasin 
2
. 
O’qituvchi shaxsiga qo’yiladigan talablar- bu pedagogik faoliyatni 
muvaffaqiyatli amalga oshiruvchi kasbiy sifatlar tizimidir. Avvalambor shuni 
e’tiborga olish kerakki amaliy pedagogik faoliyatning teng yarmi mavjud 
1