Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

(romannan úzindi)
Sultanmurat tap Nawayını ekinshi ret kóriw nesip etpeytuǵın sıyaqlı, 
onnan kózin úzbey otır. Nawayınıń minez-qulqındaǵı asıp-taspawshı, 
kemtarlıq penen barabar, menmenlikten túk joq, shın, ullı bir maqset, 
adamgershilik belgisi, qollarınıń háreketinde, sóylegende erinleriniń 
qıymılında, ótinishlerinde, dawısında qandayda bir jaǵımlı, názik ırǵaqta 
seziler edi.
Zıyapattan keyin otırıspanıń eń úlkeni pátiya oqıp, úy iyesine rax-
met ayttı, májiliske qatnasıwshılar úy iyesi menen xoshlastı.
Tekshede janıp turǵan shamnıń sáwlesi hám qıya ashıq turǵan 
aynadan túsken ay nurı gilemlerdiń gúli ústinde jaynap, qıyalıy, ájayıp 
kórinisler, oyınlar jasaydı, waqtı-waqtı esken samal shamnıń jaqtısın 
lipildetip tómende turǵan otırǵısh ústinde ashıq turǵan qalıń, úlken 
kitaptıń betlerin shatırlatadı hám tanburda shayır shertip atırǵan nama-
nıń sıyqırına berilgendey ásten ǵana tınar edi... Barlıq dıqqatın qosıqqa 
bólgen Nawayı sulıwlıq dúnyasın tereń biletuǵın, onı tereńnen súyetuǵın 
edi. Shayırdıń kózleri yarım jumılǵan tárizde ıqlas penen shertip atır, 
tardan shıqqan kewilge jaǵımlı sıyqırlı ses tili menen sayratıp atır ...
Shayır jeńil bir dem alıp, tanburdı tekshege súyep qoydı. Barma-
ǵınan noxondı shıǵardı. Ayna aldına kelip otırdı. Háwlide samal menen 
oynaǵan tereklerdiń shayqalǵan sestinen basqa ses joq. Shayır oyǵa talıp 
otır. Mine ol taǵı da Geratta, óz úyinde. Múmkin endi pútkil ómiri 
boyı súyikli qalasında mákan basıp qalar... Kim biledi, táǵdirdiń qálewi, 
óz dizginin jáne qanday jaqqa burıp, qanday kútilmegen oyınlar kórseter 
eken!
Bul jerde ógan hárbir nárse jaqın, mehribanday kórinedi. Burınları 
onday sezilmewshi edi. Múmkin marhum ata-anasınıń ruwhı, bawır-
manlıǵı bul nárselerge tásir etken shıgar. Bir waqıtları Nawayınıń ákesi 
Ǵiyasátdin tap usı jerde, usı orında otırıp, ózin erkeletken shıǵar? Tórt 
jasar waqtında (shayır onı emeski biledi) Mırza Qasım Ánwariydiń 

---

257
báyitlerin balalıq tili menen oqıp bergende, ákesi qanday quwanatuǵın 
edi. Jaqsı adam edi ol, sonday ápiwayı, durıs sózli, insaplı, bawırman 
adam. Marhum anası-she! Ol óz doslarınıń analarınıń bawırmanlıǵın 
hám mehribanlıǵın hesh waqıt óz anası menen teń kórmes edi. Aq 
kewil, ápiwayı, balaları ushın quwanıshlı, qońsı-qobaları menen bárha 
qádirdan doslıq qatnasta bolǵan hayal. Bes-altı jaslarında mektepten 
keliwden juwırıp kelip óz bawırına basadı, sút, pátir nan, mazalı 
zatlardı beretuǵın edi. Mektepte húrmetli ǵarrı muǵallim oqıtqan sabaqtı 
yadtan aytıp bergeninde quwanadı, balasınıń úlken molla bolıp jetisiwin 
árman etedi.
Shahrux Mırza ólgennen keyin Xorasanda payda bolǵan siyasiy 
tártipsizlikler waqtında, birqansha úyler jan saqlaw ushın Irakqa qashtı, 
joldaǵı awır mashaqatlar, qızıqlar, tamasha-quwanıshlar, Sharapatdin 
Yazdiy
1
menen bolǵan ushırasıwlar, ayrıqsha sapardan qaytıp kiyatırıp 
túnde atqa minip qalǵıp ketip jıǵılıp qalıwı, azanda oyanıp qarasa, 
keń jazıq, adamsız qula dalada jalǵız jatqanın átirapında aylanshıqlap, 
otlap júrgen juwas atın uslap, oǵan zorǵa miniwi, jol tappay, qıya 
shólde adasıwı, áytewir, kárwan qonǵan jerge jetip barǵanda, qayǵı-
uwayımnan ólerge kelgen ata-anasınıń quwanǵanı sıyaqlı este qalǵan 
ótmishleri kóz aldınan birim-birim óte basladı... Xusayn Bayqara menen 
bir mektepte birge oqıǵanı, segiz-toǵız jaslarında Farididdin Attardıń 
«Qus tili» kitabın oqıwı, onıń sırlı, oyshań pikirlerine berilip ketip, 
aqırında, bara-bara oyın-kúlkini, uyqını, awqat ishiwdi de umıtqanı, 
biyshara ata-ana bul jaǵdayǵa qorqıp ketip, ilajsızdan bul kitaptı oqıwdı 
qadaǵan etip, qolınan tartıp alıp jasırǵanı, kitaptı bastan ayaǵına 
yadlap alǵanı ushın báribir qaytalay bergeni—sol sıyaqlı ájayıp shiyrin, 
ashshı eske túsiriwlerdi oyına alıp otırıp, júregin qandayda bir hásiret 
tolqınınan bosatıw ushın gúrsinip qoyadı. Keyin jaqsı qosıq jazıw ushın 
bolǵan shınıǵıwlar, dóretiwshiliktiń mashaqatı hám shiyrin qıyallardıń 
tolǵanısları qaytadan tuwılǵanday etti. Ilimdi, iskusstbonı súygen atanıń 
shayır balası ushın bolǵan quwanıshları, ataqlı shayırlar bir awızdan 
maqtap, úlgi alıwı-oylap-oylap, «Nawayı» hám «Faniy» laqabın tabıwı, 
ǵarrı Máwlána Lutfiy menen ushırasıwı hám onıń kútilmegen dárejede 
baha beriwi usılardı umıtıw múmkin be? Ishqı menen, quwanısh penen 
júrekke ornıqqan, miyine naǵıslanǵan waqıyalar...