Ádebiyat -klàSLÀr ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan 4-basılımı NÓkis «bilim» 2019 p I k I r b I l d I r I w s h I l e r

Soraw hám tapsırmalar
1. Ǵárezsizlik jıllarındaǵı qaraqalpaq ádebiyatı qanday ózgerislerge iye boldı?
2. Usı jılları qanday poeziyalıq toplamlar basılıp shıqtı?
3. Shayırlardıń qosıqlarında qanday temalar súwretlendi?
4. Qanday prozalıq shıǵarmalar basılıp shıqtı? Bul shıǵarmalardıń ideya-tema-
tikası hám qaharmanları haqqında qısqasha aytıp beriń.
5. Dramaturgiya tarawında qanday jańalıqlar júz berdi?
6. Usı jılları dóretilgen dramalıq shıǵarmalarǵa sholıw jasań.

---

296
QOSÍMSHA OQÍW USHÍN
I. YUSUPOV
BUL JER ELE ZOR BOLADÍ
(
qısqartılıp alındı
)
1
Qáweset bar: qaraqalpaqlar,
Kóp uzamay kósher degen.
Qaydaǵı bir jaqsı jaqqa,
Barıp qonıs basar degen.
Oqıdım bir gazetadan,
Ǵamqorshımız kóp-aw, toba!
Erinbestey esaplaǵan,
Sırtımızdan sızıp joba.
Aytıwınsha: kóshshek bunnan,
Jańa qonıs jayǵa qarap,
Aralǵa suw aparǵannan,
Anaǵurlım arzanıraq.
Esaplaǵan shotqa salıp...
Al buǵan ne shek qoyasań!
«Shotın qoldan julıp alıp,
Hásseni bir!..» dep qoyasań.
Ayırımlar alaǵada,
Bolıp sonday qáwesetke,
Kóship úlken qalada da,
Óz awılın háwes etken.
Meyli, ózi bilsin hárkim,
Bilgishlerdiń zamanı bul.
Biraq artıq bolmas bálkim,
Sáwirlesek shamalı bir.

---

297
Ketken ǵazlar kólin joqlap,
Usı kúnde kelip júrgen.
Oy juwırtıp soǵan shaqlap,
Bir nárseni bilip júrmen.
Bardur boljaw qábiletim,—
Bilgen nársem sol boladı:
Sál azıraq sabır etiń,—
Bul jer ele zor boladı.
Sabır etiń sál azıraq,
Duzlı shańǵıt degen gáp be?
Kómpis bolıp biz házir-aq
Úyrenistik oǵan hátte.
Awız suwıń duzlaq bolsa,
Úyrengen óz duzıń bolar.
«Suw bar ma?» dep soza-soza,
Túye moynı uzın bolar...
Astı da duz, ústi de duz
Jasap turǵan jerimizdiń.
Ashshı ǵoy dep nalımańız
Tamǵan mańlay terimizdi.
«Duz tatıp ket!» degendi de
Tegin aytqan dep bolmaydı.
Sóylegende sózińniń-de
Duzı bolsa shep bolmaydı...
Biraq, jetpes óz jerińe,
Qansha jaman degende de.
Beyishtiń tap naq tórine
Katej qurıp bergende de.
Óytkeni, bir qarabaraq —
Shóp emes ǵoy adam degen.
Tereń tamır urǵan daraq —
Watan degen, Watan degen!

---

298
2
Qattı aǵıslı ullı dárya
Kók teńizge quyǵan jerde,
Qos basarda ata-baba,
Súyenip siyseri belge, —
Niyet etken deydi tańda:
Kim islese hadal eńbek,
«Jarqılıq jer, sol adamǵa
Árwanaday iyegór» dep.
Jer ashıp dút kegeylerden,
Suw aparıp daqıl ekken.
«Kesew shanıshsa kógergendey»
Degen sózdi naqıl etken.
Usı jerde ósip-ónip,
Qara shańaraq el bolǵanbız.
Awır miynetine kónip.
Islep qara ter bolǵanbız.
Bunda tapqan ırǵaqların
Qosıǵımız, ertegizimiz.
Bul jer ushın bir waqları
Dirildegen telpegimiz.
Jaǵalasıp jaw kelse de,
Bul jerde hesh bermegenbiz.
Kim qay tilde sóylese de,
Til jatırqap kórmegenbiz.
Qara úy me, kiyiz úy me,
Xiywa tarash háwli me ya ...
Sıbay qonıp tatıw kúyde,
Bir shınarǵa saldıq uya.
Kewlimiz de, arımız da
Bir ǵórektey xanalasqan.

---

299
Malımız da, janımız da,
Qanımız da aralasqan.
Diyqanshılıq gúl jaynasa,
Teńizińde aw maylaǵan,
Sharwaları mal aydasa,
Shayırları sóz aydaǵan, —
Jańa turmıs qushaǵında
Shalqıp atqan el edik biz.
Abadanlıq oshaǵında
Ot sónbewin tiledik biz.
Toyıp sekirip soń biraq ta,
Hádden asıp ketsek kerek.
Bul ádiwli topıraqqa
Kóp qıyanet etsek kerek.
Qayta qurıw aynasınan
Qarap kórsek ózimizdi,
Juldız izlep ay qasınan,
May basıptı kózimizdi.
Nápsimiz ashılıp keńnen,
Peyilimiz dım tarayıptı.
Endi mine ózgelerden
Izlep júrmiz bar ayıptı.
Bir-birewge ayıp taǵıp,
Aytıs penen ótermiz biz.
Dárya ele tolıp aǵıp,
Jaǵısına qaytar teńiz.
Teńiz qashqan menen bizden,
Biz qashpaymız úyimizden.
Arba júrip keter ele,
Iske ótip alsaq sózden...

---

300
MAZMUNÍ
Kirisiw
........................................................................................................................... 3