Ekologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

YORUG‘LIK VA UNING O‘SIMLIKLAR HAYOTIDAGI ROLI
Yashil avtotrof o‘simliklar uchun yorug‘lik eng muhim hayot 
faktorlaridan biri hisoblanadi. Chunonchi bu faktor, xususan quyosh nuri, 
o‘simliklarda boradigan fotosintez protsessida, ya’ni o‘simliklarning o‘sishi 
va rivojlanishi uchun zarur organik moddalar hosil bo‘lishida ishtirok etadi. 
Bundan tashqari, yorug‘lik o‘simliklarning o‘sishiga, Hujayra va 
to‘qimalarda boradigan protsesslariga hamda organlarning hosil bo‘lishiga 
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. O‘simliklar hayoti uchun shu narsa muhimki, 
fotosintez protsessida nafas olish uchun sarflanadigan miqdordagina emas, 
balki undan ham ko‘proq miqdorda organik moddalar hosil bo‘ladi. Bu esa 
o‘simliklar tarkibidagi moddalar balansiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, busiz ular 
kelajakda o‘sishi va hayot faoliyatini davom zttirishi mumkin emas. 
Odatda, kishloq xo‘jalik yoki o‘rmon xo‘jaligi xodimlarini 
o‘simliklarda boradigan fotosintez protsessining mahsuldorligi qiziqtiradi. 
Ekologlarni esa fotosintez protsessining har xil darajadagi mahsuldorligi va 

---

ularning har xil sharoitda (turlicha yoritilish sharoitida) sodir bo‘lish 
sabablarini o‘rganish qiziqtiradi. Bundan tashqari, assimilyatlarning qanday 
taqsimlanishi, ular o‘simliklar tomonidan va umuman fitotsenozda qanday 
foydalanilishi, ya’ni yorug‘lik o‘simliklar qoplamining mahsuldorligiga 
qanday ta’sir ko‘rsatishi masalalarini o‘rganish juda muhimdir. 
Suv va issiklik faktorlariga qaraganda, yorug‘lik yer yuzasida ancha 
bir tekis taqsimlangan. Buni yer sharining biror zonasida yorug‘lik tanqisligi 
tufayli o‘simliklar mutlaqo o‘sa olmaydigan joy yo‘qligidan ham bilish 
mumkin. Sutkaning asosiy qismida uzoq tun bo‘ladigan qutb oblastlarida 
o‘simliklar mutlaqo o‘smasligi yoki ular juda sekin o‘sishi yorug‘likning 
yetishmasligiga emas, balki birinchi navbatda, bu zonada temperatura 
sharoiti noqulay bo‘lishiga bog‘liqdir. Shunga ko‘ra o‘simliklarni zonalar va 
kichik zonalar bo‘yicha ajratishda yorug‘lik tobe (qo‘shimcha)rol o‘ynaydi.