Ekologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

 
O‘SIMLIKLAR EKOLOGIYASINING BOSHQA FANLAR BILAN 
BOG‘LANISHI 
Ekologlar ayrim faktorlarni, ya’ni temperatura, yorug‘lik, namlik va 
boshqalarni o‘rganish uchun tegishli metodlardan foydalanishi kerak; 
buning uchun esa ular hamma vaqt fizika, ximiya, meteorologiya klima-
tologiya tuproqshunoslik bilan bog‘liq holda ish ko‘rishlarga to‘g‘ri keladi. 
Keyingi vaqtlarda matematika va EHM dan foydalanish ham kuchayib 
bormoqda. 
O‘simliklar ekologiyasi biologiya fanlaridan fiziologiya bilan 
chambarchas bog‘liq. Lekin Fiziologiya sohasidagi tadqiqotlar qatiy 
nazorat qilinadigan sharoitda o‘tkaziladi, ekologlar esa doimiy ravishda 
o‘zgarib turadigan tabiiy sharoit bilan bog‘liq holda ish olib boradilar. 
O‘simliklarni tabiiy sharoitda boshqa organizmlardan yakkalab qo‘yib 
bo‘lmaydi. Bundan tashqari, ekolog hamma vaqt o‘rganilayotgan tur bilan 
konkurentlik qiladigan boshqa turlarning o‘zaro bog‘liqligini hisobga olishi 
kerak. Bu esa kuzatish olib borishni ancha murakkablashtirib yuboradi, 
chunki mazkur turning hayot kechirishi uchun o‘rganilayotgan muhit 
faktorlariga qaraganda senozda qatnashayotgan boshqa vakillar katta rol 
o‘ynaydi. Fiziologlar yaratgan qonuniyatlar tabiatda boshqacha namoyon 
bo‘ladi. Shunga ko‘ra, ekologiya, aynqsa amaliy ekologiya xalq xo‘jaligi 
uchun muhim ahamiyatga ega. Shu bilan bir vaqtda ko‘pchilik fiziologlar (L. 
A. Ivanov, V. N. Lyubimenko, N. A. Maksimov, G. Lyundegord va 
boshqalar) bevosita tabiatda kuzatish olib borganlar. 
Ekologiyaning biogeografiya bilan bog‘liqligi aniq
 
chunki o‘simliklar 
ekologiyasining o‘zi fitogeografiyadan kelib chiqqan, lekin turning muhit 
bilan o‘zaro munosabati ekologlar uchun muhim hisoblanadi. Agar fito-

---

geografni turlar tanlab olingan ikkita joy orasidagi farq qiziqtirsa, ekologlar 
yashash joyining o‘zidagi farqlar sababini o‘rganadi. Agar fitogeograf, 
odatda sistematik (taksonomik) birliklar bilan ish olib borsa, ekolog 
o‘simliklarning hayotiy formalari, ekobiomorflar, ekotiplarga e’tibor beradi. 
Yana ekologik turning evolyutsiyasi, tarixiy dinamikasi masalalari 
qiziqtirganidan ekologiya paleontologiya va paleoekologiya bilan ham 
bog‘liqligi o‘z-o‘zidan ma’lum. Geobotaniklar o‘simliklarni o‘rganishda 
ekologik masalalarni priborlar yordamida o‘rganishga katta ahamiyat bera 
boshladilar. Keyingi o‘n yilliklarda o‘simliklarning ekologik anatomiyasi va 
ekologik morfologiyasi yuzaga keldi. Sistematika, odatda, statika bilan ham 
bog‘liq bo‘ladi. Ekologiya esa fiziologik protsesslarga asoslangan dinamika 
qiziqtiradi. Lekin ekolog hamma vaqt o‘rganilayotgan ob’ektning filogenetik 
sistemadagi holatini aniq bilishi kerak. Ikkinchi tomondan, ekologiya 
sistematikaga juda katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Ekologiyaning asosiy metodi dala sharoitida o‘tkaziladigan qiyosiy 
ekologik-geografik metod hisoblanadi. Bunda eksperiment ham juda 
muhim. Lekin shuni esda tutish kerakki, har qanday eksperimentda tabiiy 
holatni buzishga to‘g‘ri keladi, bu esa har doim tegishli tuzatish kiritishni 
talab qiladi. 
Ekologiya qishloq xo‘jaligida katta ahamiyatga ega. Bu sohadagi 
deyarli barcha masalalar ekologiya bilan uzviy birlashib ketadi. Keyingi 
yillarda esa atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari ham, inson hayotining 
ko‘pchilik problemalari ham ekologiya bilan chambarchas bog‘liq holda 
o‘rganiladigan bo‘ldi.