O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

otaliq, rais, qozikalon, shayxulislom, mirobboshi,
mirshabboshi, to'pchiboshi, yasovulboshi
kabi mansabdorlar xon 
xizmatida b o ‘lgan. Devonbegi xonning oliy devonini idora qilgan. 
Xazinachi xonlikning kirim va chiqim hamda sarf-xarajatlarini yuri- 
tar, bu haqda xon yoki qushbegiga hisob berib turar edi.
Xonlikdagi eng katta mansab va unvonlar 
inoq, otaliq, biy
hisoblangan. Bunday lavozimga ko‘tarilganlar xonga eng yaqin 
kishilar bo‘lib, ular soliqlardan ham ozod qilinganlar. Bunday 
lavozimga tayinlanganlar xon farmoni orqali e ’lon qilingan va 
ulaming q o iig a yorliqlar berilgan.
Saroyda 
mirzaboshi, munshiy, mahramboshi
kabi mansabdorlar 
ham bo‘lgan.
M a’muriy-hududiy jihatdan Xiva xonligi Xazorasp, Gurlan, 
Xonqa, K o‘hna-Urganch, Q o‘shko‘prik, Pitnak, G ‘azovot, Kat, 
Shohabbos, Shovot, Toshhovuz, Ambor-manoq, Urganch, X o‘jayli, 
Shumanoy, Q o‘ng‘irot kabi beklik yoki viloyatlarga bo‘lingan. 
Xonlik tarkibida Beshariq va Qiyotqo‘ng‘irot noibliklari ham b o i ­
gan. Bekliklami xon tomonidan tayinlangan beklar, noibliklami 
noiblar idora qilgan. Bek va noiblar huzurida ularga xizmat qiluvchi 
k o ‘pdan-ko‘p mansabdorlar bo ig an.
Xiva shahri shaxsan xonning va qushbegining izmida b o igan. 
Shahar ichki tartiblari va osoyishtaligi mirshabboshi, jinoiy 
ishlami k o iis h va jazo tayinlash shahar qozisi, poytaxtni tasodifiy 
hujumlardan himoyalash to'pchiboshi va Ichan-qal’a, Dishon-qal’a 
kutvoli zimmasida b o ig an .
Xiva xonligida taxminan 40 ming otliqdan iborat qo'shin 
bor edi. Q o‘shinga lashkarboshi q o ‘mondonlik qilgan. Askarlik 
xizmatida b o ig a n lar soliqlardan ozod qilingan. Harbiy yurishlarda 
qatnashgan har bir suvoriy 5 oltin tanga olgan. 0 ‘zini ko'rsatgan 
harbiy mansabdorlarga oyiga 10, 20, 50, 100 va undan ham ko‘proq 
miqdorda oltin tanga berilgan. Biylarga 50-100 tanga, yuzboshilarga 
10-20 tanga maosh berilgan. Tinchlik paytlarda askarlar xo'jalik 
ishlari bilan shug‘ullangan.
Xon qo‘shinlari Buxoro qo‘shinlari kabi, qilich, o ‘q-yoy, nayza 
bilan qurollangan. Bir qism askarlarda pilta miltiqlar b o ig a n , oz 
miqdorda to ‘plar ham bor edi.
XIX 
asming birinchi yarmida Q o'qon xonligi hududiy jihatdan 
0 ‘rta Osiyodagi yirik davlat edi. Xonlik Sharqda Sharqiy Turkiston, 
G ‘arbda Buxoro amirligi va Xiva xonligi bilan chegaradosh b oigan. 
Q o‘qon xonligi bilan Rossiya o ‘rtasida huvullab yotgan M irzacho‘1 
va Muyunqul ch o ilari yostanib yotgan. Xonlikning janubiy
59
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chegaralari Qorategin, K o'lob, Darvoz, S ho'g'non singari to g ii 
o ‘lkalami o ‘z ichiga olib, bu hududlar uchun Buxoro amirligi bilan 
tez-tez to'qnashuvlar bo ‘lib turgan.
Q o'qon xonligining hududi Buxoro amirligi va Xiva xonligidan 
farqli o'laroq, sersuv daryolar, so'lim vodiylar, serhosil yerlarga 
boy edi. Xonlikning markazi Q o'qon, M arg'ilon, Uzgan, Andijon, 
Namangan kabi yirik shaharlar joylashgan Farg‘ona vodiysi edi. 
Toshkent, Chimkent, Turkiston, Avliyo-ota, Pishpak, Suzak, Oqmachit 
kabi yirik shaharlar ham Q o‘qon xonligi tasarrufida edi.
Q o‘qon xonligida aholi nisbatan zich joylashgan boTib, unda 
taxminan 3 millioncha kishi istiqomat qilgan. Xonlikning poytaxti 
Q o'qonda 80 ming, Toshkent shahrida 60 ming aholi yashagan. 
Q o‘qon xonligi aholisining ko'pchilik qismi o'zbeklar, shuningdek, 
tojiklar, qirg'izlar, qozoqlar, uyg'urlar, qoraqalpoqlardan iborat 
edi. Bular bilan yonma-yon yaxudiylar, tatarlar, hindlar va boshqa 
elatlaming vakillari ham istiqomat qilganlar.
Q o'qon xonligida ikkinchi shaxs 
Bosh vazir
hisoblanib, u muhim 
davlat ishlarini xon bilan kelishgan holda hal etgan. Markaziy davlat 
boshqaruvida