O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Birinchidan, 
asrlar davomida bir butun b o iib kelgan mam- 
lakatning, yagona iqtisodiy va madaniy makonda yashab kelgan 
xalqning uchga b o iin ib ketishi, xonliklar o ‘rtasidagi to ‘xtovsiz 
urushlar, har bir xonlik ichidagi boshboshdoqlik va hokimiyat uchun 
o ‘zaro tinimsiz davom etgan ichki nizo va urushlar butun m amla­
katni xonavayron qildi. Bu jarayon guruhbozlikni keltirib chiqardi, 
qabilalaming etnik aralashuviga, bir xalq b o iib qovushishiga, 
jipslashishiga xalaqit berdi. Davlat darajasida ham, viloyatlar dara- 
jasida ham yagona xalq, yagona Vatan tushunchasining qadri anglab 
olinmadi.
Ikkinchidan, 
aholi xon va beklaming, turli lavozimdagi man- 
sabdorlaming zoiavonligidan, o ‘zboshimchaligidan, mansabini 
suiste’mol qilishidan, g ‘ayriqonuniy soliq va jarimalardan himoya 
qilinmadi.
Uchinchidan, 
asosiy boylik b o ig a n yerga mulkchilikning eski 
usuli bir necha asrlardan beri o ‘zgarmadi. Xonliklarda oliy hukmdor 
yem ing birdan-bir egasi b o iib , yer ishlovchilarga - dehqonlarga 
ijara tarzida xatlab biriktirilgan edi. Dehqon yer egasi emas, yerdan 
olinadigan hosilning egasi edi, xolos. Shu bois dehqon yemi asrab 
avaylashga, uning unumdorligini oshirishga intilmadi.
To‘rtinchidan, 
xonliklarda sanoat rivojiga e ’tibor kuchaymadi. 
Oltingugurt, rangli metallar, marmar, toshko‘mir, nefit kabi tabiiy 
boyliklarga serob konlar b o isa-d a, ulami qazib olish, tog‘-kon 
ishlarini rivojlantirish, kemasozlikni y o ig a qo‘yish masalalari hal 
qilinmadi.
Beshinchidan, 
tovar-pul munosabatlari rivojlantirilmadi. Daro­
mad iste’mol va qo‘shin xarajatlarini zo‘rg ‘a qoplar, kapitalga 
aylanmasdi. Pul, oltin-kumush xon va amaldorlaming xazina to ‘plash 
manbai b o iib qolgan edi.
Oltinchidan, 
xonliklaming savdo munosabatlarida hamon ayir- 
boshlash usuli davom etardi. 0 ‘rta Osiyo jahon bozoridan ajralib 
qolgani ustiga bu yerda yagona ichki bozor ham tashkil topmadi.
Ettinchidan 
va eng muhimi, XIX asr ikkinchi yarmida 0 ‘rta 
Osiyo hududidagi xonliklarda o ‘z millati, xalqi va Vatani istiqboli 
uchun qayg‘uradigan, odamlami bir g ‘oya va bir ezgu maqsad y o iid a
birlashtira oladigan hamda ortidan ergashtira oladigan yoib oshch i -
sardor b oim ad i. Buxoro amirligida ham, Q o‘qon va Xiva xonlikla- 
rida ham shunday arbob tarix sahnasiga chiqmadi. Bosqinchilarga 
k o ‘ksini qalqon qilib k o ‘hna Turon jangovar shavkatini namoyish 
qila oladigan va Turkistonni bir umumiy uy deb bilgan yurtboshi 
topilmadi.
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---