31
кузгатувчиларнинг катъиятлиги, баркарорлиги шахснинг мукаммаллигини
билдиради ва хамокорлик фаолиятини вужудга келтиришга пухта негиз
хозирлайди. Субъектга субъектив муносабатни амалга ошириш давоида
раҳбарликнинг муайян сифатлари шаклланиб боради ва аста-секин иш услублари,
шахслараро муносабатлар шакллари эгалланади.
Раҳбар учун маъно касб этувчи мойиллик унинг фаолиятини бошкаришга
зарур-шарт-шароитлар яратади, бунинг натижасида низоли вазиятларни бартараф
этиш имконияти тугилади.
Б.Г.Леонтьев узининг ижтимоий психологияга багишланган асарларида
асосан уч омилга:
- шахслараро
муносабатдаги ижтимоий психологик холатга;
- мазкур
муносабатдаги лидерлик хусусиятларга;
- хамкорликдаги ташкилотчилик кобилиятига эътиборини каратади.
Бизнингча, уларнинг хар кайсиси узиига хос мезон
вазифасини бажара олади
натижада расмий ва норасмий лидерлар, уларнинг умумий, вазиятбоп, ижодий,
ижро этувчи раҳбар типларига ажратиш имконини яратади. Раҳбар расмий лидер
бѝлганлиги туфайли унинг типлари куп жихатдан шахснинг етуклигига боглик,
бинобарин, умумийлик кенг камровли бѝлишлик унинг пухта рухий мухит, чексиз
ижобий бошқарув имкониятига эга эканлигидан далолат беради. Унинг иш
услублари
ичидан
биттасининг
устуворлиги
мехнат
махсулининг
самарадорлигини оширишга ѐки камайтиришга олиб келиши Б.Г.Ананьев
томонидан чуқур ва ишонтирарли даражада талкин килинади. 4) Психолог
Б.Ф.Ломов ижтимоий-пихологиянинг янги сохалари бѝйича
тадкикот ишлари
олиб борган психолог олимлардан бири бѝлиб хисобланади. Б.Ф.Ломов уз
изланишларида бир нечта йуналишларни камраб олади:
муомала-фаолият, жараѐн, фикр узатиш воситаси сифатида;
карор кабѝл килиш типлари, воситалари ва ундаги билвоситлик ва бевоситалик
хусусиятлари роли;
хамкорлик
фаолиятининг тузилмаси ва унинг узига хос тавсифлри;
раҳбар
кадрлар фаолиятининг тузилиши;
раҳбарнинг
типлари ва иш услублари ва бошқалар.
Б.Ф.Ломов раҳбар фаолиятига нисбатн узига хос ѐндошуви хамда унинг
яхлит тузилишга эга эканлиги тѝғрисидаги мулохазалари мухим ахамиятга
хамкорлик фаолиятига тизимли ва мажмуавий ѐндошувлар бошқарувнинг муайян
асосда руѐбга чикариш имконияти мавжудлиги юзасидан
билдирилган фикрлар
раҳбар психологияси учун алохида ахамият касб этади.
Б.Ф.Ломовнинг фаолиятига ѐндошувидаги янгича муносабат уларни
бошқариш учун раҳбар касбида муайян фазилатлар, тезкорлик, ишчанлик,
сергайратлик хусусиятлари мавжуд бѝлишини такозо этади. Муомала ва
фаолиятдаги изчиллик иш харакатлари оддийдан мураккабга ва ундан янада
ижодийликни талаб килувчи вазиятга ѝтиш раҳбардан махсус кобилиятлар,
амалий кѝникмалар ва малакаларни шаклланган бѝлишининг заруриятга
айлантиради,
махсулдорлик,
самарадорлик
келиб
чикишини
руй-рост
таъминлайди.
32
4. Психолог Р.Х.Шакуров мактаб директорининг
ижтимоий психологик
киѐфасини тадкик этар экан рухий мухитни вужудга келтиришдан ташкари
раҳбарнинг ишбилармонлик хислати, ташкилотчилик кобилияти, мухим ахамият
га эга экаилигини уқтириб ѝтади. Раҳбар билан унинг қѝл остидаги жамоа
аъзолари билан ѝзаро таъсир кѝрсатиши қуйидаги холатлар оркали намоѐн
бѝлишини махсус таъкидлайди:
1. Шахснинг раҳбар ролига кириш жараѐни хам да раҳбар билан ходимларнинг
узаро ижтимоий-психологик жихатдан мослашуви (адаптация);
4.
Бошқарувнинг
ижтимоий-психологик
функцияларини
бажаришнинг
долзарблиги ѝзгариши;
5.
Раҳбарнинг иш услубига нисбатан ижтимоий-психологик талабларнинг
динамикаси яъни ѝзгариши ва жамоанинг шаклланиш жараѐнида
бошқарувнинг хар кайси функциясини
бажаришда усулларга тобора
юкламанинг кучайиши кабилар.
Ўз тажрибаларидан келиб чиққан холда муаллиф мактабни бошкаришнинг
ижтимоий-психологик назариясини яратишга мухим хисса кушишга муваффақ
бѝлади.
А.Г.Ковалев мазкур муаммога куп киррали ѐндошишга интилади ва бу
борада муайян муваффакиятларни қѝлга киритади. Тадкикотнинг биринчи
масаласи жамоадаг низолар келишмовчилар ва уларнинг олдини олишга
багишланади. Бунда низонинг психологик талкини, келиб чикиш сабаблари,
таснифлаш мезонлари, тамойиллари, олдини олиш
йуллари ва бартараф этиш
воситалари юзасидан мулохаза юритилади. Тадкикотнинг иккинчи муаммоси
карор кабѝл килиш психологияси ва ижрони ташкиллашни урганишдан иборатдир.
Раҳбар томонидан карор кабѝл килишнинг боскичлари ва раҳбар фаоллигини
рагбатлантириш воситалари тѝғрисида атрофлича мулохаза юритилади.
Тадкикотнинг яна бир жабҳаси жамоага ва шахсга нисбатан раҳбарнинг
мурожаат килиши ва муносабатини услубига каратилади. А.Г.Ковалев
муносабатлар психологияси, симпатия муносабати ва раҳбарлик принципиаллик
одамларга нисбатан раҳбар ни муносабатининг ижтимоий, умумий курсаткичлари
эканлиги, мурожаатнинг узига хос хусусиятлари, варианциялари, инвариантлари,
шакллари, боскичлари юзасидан маълумотлар тахлил килинади.
Раҳбарнинг махсус кобилияти ва унга тайѐргарлик масаласи монографик
тадкикотнинг асосини ташкил килади. Худди шу боисдан тадкикотнинг
тартиблари оригинал атамалар оркали мохияти очилади ва тузилмаси жабхалари
талкин этилади, натижада изланишнинг концептуал модели яратилади. Жумладан,
1. жамоани бошкариш фан ва санъат;
Do'stlaringiz bilan baham: