Pedagogika va ijtimoiy ish

Abu Nasr Forobiy
pedagogik qarashlarini, ta’lim-tarbiya haqidagi 
ta’limotini o’rganishda inson xislatlari to’g’risidagi falsafiy fikrlari nihoyat muhim 
ahamiyat kasb etadi. Forobiy o’zining falsafiy qarashlarida odamning tuzilishini, 
ruhiyatini, madaniy va ma’naviy olamini o’rganishga ahamiyat beradi. Uning 
ta’limotida, inson barcha boshqa jismlarda bo’lmagan qobiliyat va kuchga, ruhiy 
quvvatga, aql va so’zlash qobiliyatiga egaligi bu kuch uni tabiatdagi boshqa 
jismlardan ajratib turishi va uning ustidan hokim bo’lish imkoniyatini berganligi 
namoyon bo’ladi. 
Forobiy bu dunyoqarashida narsa-hodisalarni bilish, inson aqlini bilim bilan 
boyitish uni ilmli, ma’rifatli qilish uchun xizmat qiluvchi ruhiy jarayonlarga alohida 
e’tibor beradi. U o’zining ”Baxt-saodatga erishuv haqida”, ”Fanlarning tasnifi”, 
”Falsafani o’rganishdan oldin nimani bilish kerakligi to’g’risida”, ”Ilmlar va 
san’atlar fazilati” kabi koplab risolalarida insonning ma’naviy rivojlanishi ilm-
ma’rifatga bog’liqligini ta’kidlaydi 
Abu ali Ibn Sino
bolani maktabda o'qitish va tarbiyalash zarurligini qayd etib, 
maktabga barcha kishilarning bolalari tortilishi, birga o'qitilishi va tarbiyalanishi 
lozim deb, bolani uy sharoitida yakka o'qitishga qarshi bolgan. Bolaning maktabda 
jamoa boiib o'qishining foydasi quyidagicha ifodalanadi: 
Agar o'quvchi birga o'qisa u zerikmaydi, fanni egallashga qiziqish yuzaga keladi, 
bir-biridan qolmaslik uchun harakat, musobaqalashish istagi rivojlanadi. Bulaming 
hammasi o'qishning yaxshilanishiga yordam beradi; O'zaro suhbatda o'uvchilar bir-
biriga kitobdan o'qib oiganlari, kattalardan eshitganlarini hikoya qiladilar.Bolalar 
birga to'planganlarida bir-birini hurmat qila boshlaydilar, do'stlashadilar, o'quv m 

---

15 
ateriallarini o'zlashtirishda bir-biriga yordamlashadilar, bir-biridan yaxshi odatlarni 
qabul qiladilar. 
Bilim olishda bolalarnii maktabda o'qitish zarurligini qayd etar ekan, olim 
ta’limda quyidagi tomonlarga rioya etish zarurligini ta’kidlaydi: 
-
bolaga bihm berishda birdaniga kitobga band qilib qo'ymaslik; 
-
talimda yengildan og'irga borish orqali bilim berish; 
-
olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos boiishi; 
-
o'qitishda jamoa bo'lib maktabda o’qitishga e’tibor berish, 
-
bilim berishda bolalarning mayl, qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish; 
- o'qitishni jismoniy mashqlar bilan qo'shib olib borish. 
Abu Ali ibn Sino o’z asarlarida, o’qituvchi bolalarga ta'lim berishdek 
mas'uliyatli burchni bajarishi zarurligini uqtirar ekan, ularga faoliyatda 
muvoffaqiyatga erishish garovi bo’lgan quyidagi tavsiyalarni beradi: 
- bolalar bilan muomalada bosiq, jiddiy bo’lish; 
- berilayotgan bilimning talabalar tomonidan o’zlashtirilishiga e'tiborni qaratish; 
- ta'limda turli shakl va metodlardan foydalanish; 
- talabaning xotirasi, bilimlarni egallash qobiliyati, shaxsiy xususiyatlarini bilishi; 
- fanga qiziqtira olishi; 
- berilayotgan bilimlarning eng muhimini ajratib bera olishi; 
- bilimlarni talabalarga tushunarli, uning yoshi, aqliy darajasiga mos ravishda berish;
Bu talablar hozirgi davr ta’lim prinsiplariga ham mos kelishi bilan qimmatlidir. 
- har bir so’zning bolalar hissiyotini uyg’otish darajasida bo’lishiga erishish.
5
Sharqdagi Uyg’onish davri Sharq mutafakkirlari - Muhammad Muso al-
Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniylar o’zlarining 
ta'limiy qarashlarida birinchi o’ringa inson shaxsini qo’yadilar hamda bolalarni har