Zokirjon saidboboyev

Pyotr I 
ning faoliyati asosiy hal qiluvchi 
o‘rin egalladi.
1714 yilda Pyotr I Kaspiy dengiziga poruchik knyaz 
Bekovich-
Cherkasskiyni 
jo‘natadi va unga bu yerdan Xivaga borish topshirig‘i 
yuklatildi.
1715 yilning aprelida Bekovich-Cherkasskiy Kaspiyning 
sharqiy qirg‘oqlariga yetib keladi. 0 ‘rta Osiyo va Kaspiy 
dengizining ilmiy kartalarini tuzish aynan 1715 yildagi Bekovich- 
Cherkasskiy ekspedisiyasiga tegishlidir.
1720 yilda Rossiyada Kaspiy dengizining birinchi bosma kartasi 
chop etildi. Unda dengizning sharqiy sohillaridagi ko‘rfazlar 
noto‘g‘ri aks ettirilgan edi. Ushbu karta 1719 yilda 
F.I. Soymo-
novning dengizning g‘arbiy va janubiy qismlarida olib borgan 
kartografik suratga olish ishlari orqali amalga oshirilgan bo‘lsa-
59

---

da, awal Bekovich-Cherkasskiy tomonidan aks ettirilgan ko‘rfazlar 
kartada berilmagan edi.
XVTII asrning birinchi yarmidagi eng katta va muhim ilmiy 
samara bergan sayohat 
Dmitriy Gladishev 
va 
Ivan Muravmlarning
1740-1741 yillardagi Xiva sayohatidir. Bu sayohat hisobotining 
to‘la matni va kartasini 1850 yildagina mashhur sharqshunos 
Ya.Xanikov nashr ettirgan.
1752 yilda esa 
I.Krasilnikovga 
mavjud manbalar asosida 
Orenburg guberniyasining yangi bosh va 10 ta maxsus kartasini 
tuzish topshirig‘i berilgan. I. Krasilnikov tuzgan kartalaming ikkitasi 
0 ‘rta Osiyo hududlari haqida m a’lumot beradi.
Keyinroq rus harbiysi, general-mayor 
Yakov Bouver, 
XVIII 
asr oxirida polkovnik 
Ivan Lyutovlar 
ham 0 ‘rta Osiyoga oid 
kartalarini yaratganlar.
1794-1795 yillarda Timofey Burnashev bilan birga Aleksey 
Beznosikov Buxoroga tashrif buyurishib, o ‘lka haqida boy 
ma’lumotlar yig‘ishdi. Aleksey Beznosikov esa 0 ‘rta Osiyoga doir 
to‘rtta karta tuzgan.
XVIII asrning oxirlarida, aniqrog‘i, 1799 yilda Rossiyada 
Kartalar Deposi tashkil etildi. Bu muassasaning asosiy vazifasi 
Rossiya va unga tutash 0 ‘rta Osiyo hududlarining harbiy- 
topografik kartalarini tuzish va to‘plashdan iborat edi.
1812 yilga kelib, Kartalar Deposi — Harbiy-topografik Depo 
deb qayta nomlandi va uning faoliyat doirasi ancha kengaytirildi. 
Depo Harbiy vazirlikka bo‘ysunar edi.
XIX asrda Rossiya imperiyasining o ‘sib borayotgan paxtani 
qayta ishlash, ip-gazlama sanoati uchun xom ashyo bozorlari va 
ulkan hududlar kerak edi. Shu sababli rus hukumati 0 ‘rta Osiyo 
bilan savdo va diplomatik aloqalarni mustahkamlash yoUlarini 
qidira boshladi.
Ana shunday ulkan siyosiy, harbiy hamda iqtisodiy manfaatlami 
qondirish maqsadi rus hukumatining 0 ‘rta Osiyo hududida 
kartografik izlanishlar olib borishini tezlashtirdi. 0 ‘lkaning Rossiyaga 
chegaradosh hamda ruslarga nom a’lum bo‘lgan qismlariga
60

---

jo'natilgan missiyalaming bosh maqsadi — bu yerlar haqida 
mukammal ma’lumot beruvchi kartalami yaratish edi.
0 ‘rta Osiyoning janubi-g‘arbiy va markaziy qismlari haqida 
ilk ma’lumotlami 1819 yilda Rossiya harbiylarining topshirig‘i 
bilan Krasnovodskdan Xivagacha sayohat qilgan kapitan