O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Dozimetriyaning biologik metodlari.
U ma’lum dozadagi nur energiyasi 
ta’sirida tirik organizmda, shu jumladan odam organizmida yuzaga keladigan 
o‘zgarishlarni belgilashga asoslangan. Biologik metod asosan to‘qimalardagi 
o‘zgarishlarni baholash bilan bajariladi. Dozimetriyaning bu metodi asosan 
eksperimental radiobiologiyada qo‘llaniladi. 
Dozimetriyaning kimyoviy metodi.
Bu metod nurlanish ta’sirida ayrim 
moddalardagi kimyoviy reaksiyalarni hisobga olishga asoslangan.
Radioximik metod
ionlashtiruvchi nurlanish ta’sirida ikki valentli temirni uch 
valenli temirga (Fe2+ Fe3+), aylanishiga asoslangan, bu teri rangini o‘zgarishi 
(tiniqligi) bilan bilinadi, buni aniqlash uchun ferrosulfat dozimetrlar ishlatiladi. 
Ularni o‘lchash oralig‘i katta, 20 dan 400 Gr ni tashkil etadi.

---

164
Dozimetriyaning fotografik metodi.
Ionlashtiruvchi nurlanishning ta’sirida 
fotoplenka qorayadi. Qoralik darajasi (zichligi) bo‘yicha nurlanish dozasini 
baholanadi. Bu metodning kamchiligi ko‘rsatkichlarni nurlanish tarkibi sifatiga 
bog‘liqligidir. O‘lchashning aniqlik darajasi yuqori emas. Fotoplenkali dozimetrlarni 
qulayligi nur bilan davolashda yorug‘lik va radiatsion maydonlarni aniqlanishidir.
Dozimetriyaning 
fizik 
(ionizatsion) 
metodi.
Moddaning 
ionlashish 
jarayonidan uning elektr o‘tkazuvchanligi oshadi. Gazlar oddiy sharoitda amaliy 
jihatdan tok o‘tkazmaydi, ionlashish jarayonidan to‘kni yaxshi o‘tkazadigan bo‘ladi. 
Modda ionlashtirish energiyasini yutishi natijasida ionlashish jarayoni sodir bo‘ladi. 
Ma’lum miqdordagi ionlar bug‘i bo‘lishi yaxshi elektr o‘tkazgichga aylanadi.
Dozimetriya amaliyotda radioaktiv nurlanishni o‘lchash uchun ma’lum 
obyektdagi ionlashtirishning yig‘ma effekti dozasi va quvvatini o‘lchaydigan 
asboblar va alohida zarrachalar va kvantlarni hisoblagichlar ishlatiladi.