O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Dozimetrlar qanday maqsadlar uchun qo’llanishiga qarab 4 turga 
bo’linadi:
1. Radiatsion – kimyoviy jarayonlarning nazorati uchun mo’ljallangan 
dozimetrlar. O’lchov diapozoni 10
4
–10
10
rad, (100 –100.000.000 Gr). 
2. Klinik va radiobiologik amaliyotlarda qo’llanuvchi dozalarni o’lchovchi 
dozimetrlar. O’lchov diapozoni 1 - 10
4 
rad, (0,01 – 10 Gr). 
3. Individual dozalarni o’lchovchi dozimetrlar. O’lchov diapozani 0,01 – 100 
rad, (0,0001 – 1 Gr). 

---

158
4. Radiatsion xavfsizlikni nazorat qilish dozimetrlari. O’lchov diapozoni 0,1 – 
10
3
mk rad/sek. 
Joylarda radiatsiya darajasini, radioaktiv moddalami aniqlashda va tashqi muhit 
obyektlarining radioaktiv ifloslanishini o'lchashda DP-5 turdagi asboblardan 
foydalaniladi. Bunda radiatsiya ta'siri va yutilgan nurlanish dozasi DP-22 V, OP-24, 
OP-23 A, 10-1, 10-11 dozimetrlar to'pi bilan o'lchanadi. Shaxsiy dozimetrlar 
radioaktiv moddalar bilan zararlangan joylarda bo'linganda olingan shaxsiy dozalarni 
hisobga oladi. 
Tashqi muhitlarda foydalaniladigan ko'pgina dozimetrik asboblarning ishlash 
prinsipi radioaktiv nurlar havoda tarqalganda muhitni ionlash qobiliyatiga 
asoslangan. Ionlash usuli asosida ishlovchi asboblarga bir xil prinsipda tuzilgan va 
qabul qiluychi; ko'paytiruvchi; o'lchovchi qurilmalar hamda ishlashni ta'minlovchi 
oziqlanish manbayi kiradi. 
DP-5B, DP-5A DP-5V asboblarining asosiy texnik ko'rsatkichlari va 
vazifalari quyidagicha: 
Dala rentgenometrlari DP-5A va doza darajasini o'lchovchi DP-5B, DP-5V
(9-rasm) har xil predmetlarning gamma-nurlanish orqali radioaktiv zararlanish va 
gamma radiatsiya darajasini o'lchash uchun mo'ljallangan. Gamma nurlanishning 
ta'sir dozasi rentgen soatlarida (R/s) yoki millirentgen/soatda (mR/s) asbob 
hisoblagichi joylashtirilgan havodagi quvvatini o'lchaydi. DP-5A, DP-5B, DP-5V 
asboblari minus 40° dan plus 50° gacha haroratda va 65 foiz nisbiy namlik bo'lganda 
o'lchashlarni ta'minlaydi. Asbob zondini suvga 50 sm chuqurlikgacha tushirish 
mumkin. Asbob og'irligi 7,6 kg, qinisiz va qo'shimcha uskunasiz esa 2,8 kg keladi. 

---

159