O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Yadroviy shikastlanish o'chog'i
deganda - yadroviy portlashda hosil bo'luvchi 
birlamchi va ikkilamchi ta'sir omillari oqibatida katta miqyosda odamlarni, uy 
hayvonlarini va o'simliklarni zararlanishi hamda inshootlar, qurilishlarning buzilishi, 
kommunal-energetik tizimlarning izdan chiqishi kuzatiladigan hudud tushuniladi. 
Yadroviy shikastlanish o'chog'ining o'lchami, qurolning quvvatiga, portlash 
turiga, portlatilgan joy relyefiga metereologik sharoitlarga va qurilishlarning 
himoyalanish xususiyatlariga bog'liq. Masalan, qurilishlari zich joylashgan aholi 
yashash joylarida katta talafot butun hudud bo'yicha, agar inshootlar bir-biridan katta 
masofada joylashgan bo'lsa, u holda katta miqyosdagi talafot faqat qurol portlatilgan 
hududda kuzatilib, undan uzoqroqdagi joylarda esa kamroq talafot kuzatiladi. 
Yer yuzasi tekis bo'lgan hududlarda, yadroviy shikastlanish o'chog'ining 
chegarasi, to'lqin zarbasi omilining front bo'yicha ortiqcha bosimning radiusiga 
nisbatan 10 kPa bilan belgilanishi qabul qilingan.
Sanoat va turar joy inshootlari, qurilishlarning shikastlanish darajalariga ko'ra 
yoki to'lqin zarbasining front bo'yicha ortiqcha bosim qiymatiga ko'ra (M>'t) 
yadroviy shikastlanish o'chog'i nisbatan 4 ta hududga: to'liq, kuchli, o'rtacha va 
kuchsiz buzilishlarga bo'linadi (4-rasm). 

---

155
4-rasm. Yadroviy shikastlanish o'chog'ining sxemasi. 
To'liq buzilishlar hududi (R1). To'lqin zarbasi omilining front bo'yicha ortiqcha 
bosimi 0,5 kgs/sm2 (50 kPa) bilan chegaralanib, bu hududda himoyalanmagan 
insonlar keng miqyosda yo'q bo'lishi, inshoot, qurilishlarning to'liq buzilishi, 
kommunal-energetik va texnologik tizimlarning buzilishi va ishdan chiqishi; aholi 
yashash joylarida to'liq buzilishlar kuzatiladi. 
Bunday hududlarda o'rmonlar to'liq yo'q bo'lib ketadi: R j= (0 35-0.4)· 3 
-.fi 
Bunda:R - masofa, km; q - aslaqa quvvati, kt. 0,35 - havoda portlagandagi 
koeffitsient. 0,4 - yer ustida portlagandagi koeffitsient. 
To'liq buzilish hududining o'lchami yadroviy shikastlanish o'chog'ining umumiy 
o'lchamini 15 % ni tashkil etadi.