Abdullaxatov ravshanbekning fizika fanidan

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI
FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI
73-22 GURUH TALABASI
ABDULLAXATOV RAVSHANBEKNING
FIZIKA FANIDAN
TAQDIMOTI
Qabul qildi: __________________
2022 YIL.
GIDRO VA AEROSTATIK BOSIM
Gidrostatika (gidro... va statika) —gidroaeromexanikanshg suyuqlik muvozanatini va unga botirilgan jismga sokin suyuqlikning taʼsirini oʻrganadigan boʻlimi. Asosiy masalalaridan biri suyuqdikda bosimning taqsimlanishi (tarqalishi)dir. Bosimning taqsimlanishini bilgan holda G. qonunlari asosida suyuqlikka botirilgan jismlarga, mas, suv osti kemasiga, toʻgʻon devoriga sokin suyuqlik tomon i dan koʻrsatiladigan taʼsir kuchlarini hisoblash mumkin.
Xususan, jismlarning suyuqlik sirtida va ichida suzish shartlarini, shuningdek suzayotgan jismlarning ustuvorlik shartlarini aniqlash lozim. Bu hol kemasozlikda muhimdir. Gidravlik press, gidravlik akkumulyator, suyuqlik manometri, sifon va b. mashinalar hamda asboblarning ishlashi G. qonunlariga, xususan Paskal qonuniga asoslanadi. G.ning asosiy qonunlaridan biri — Arximed konuni boʻlib, u suyuqdik va gazga botirilgan jismga taʼsir qiluvchi itarish kuchlari kattaligini belgilab beradi.
Gidravlikaning suyuqliklar muvozanat qonunlarini o‘rganuvchi bo‘limi gidrostatika deb yuritiladi. Bu qonunlami tekshirish suyuqliklar orqali kuchlami uzatish bilan bog‘liq masalalami hal qilishda muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, gidrostatika suyuqliklarga to'liq yoki qisman botirilgan qattiq jismlaming muvozanat qonunlarini ham o‘rganadi. Odatda, suyuqliklar muvozanat holatda boiganda uning ayrim boiaklarining boshqa bo‘laklariga bo‘lgan ta’siri, suyuqlik saqlanayotgan idish devorlariga va unga botirilgan jismga ta’siri bosim orqali ifodalanadi.
Suyuqliklarga ta’sir qiluvchi asosiy kuchlardan biri gidrostatik bosimdir. Uni tushuntirish uchun 2.1-rasmga murojaat qilamiz. Bu yerda muvozanat holatidagi suyuqlikning ixtiyoriy hajmi ifodalangan. Bu hajm ichida ixtiyoriy A nuqta olib, undan BC tekislikni o'tkazamiz. Natijada hajm ikki qismga ajraladi. BC sirtda A nuqta atrofida biror со yuza ajratamiz. Hajmning I qismi orqali uning II qismiga BC yuza bo'yicha bosim kuchi beriladi.
Bu kuchning со yuzaga ta’sir qilgan qismini P bilan belgilaymiz. Qaralayotgan ca yuzaga ta’sir qiluvchi P kuch gidrostatik bosim kuchi yoki qisqacha gidrostatik kuch deyiladi. P kuch II qismga nisbatan tashqi kuch, butun hajmga nisbatan esa ichki kuch hisoblanadi. P kuchning to yuzaga nisbati bu yuzaning birlik miqdoriga ta’sir qiluvchi kuchni beradi va u o‘rtacha gidrostatik bosim deb ataladi:
Agar , pnr biror chegaraviy qiymatga intiladi:
Bu qiymat A nuqtaga ta’sir qilayotgan bosimni beradi va u gidrostatik bosim deb ataladi. Umumiy holda gidrostatik bosim p bilan o‘rtacha gidrostatik bosim por teng emas. Ular bir-biridan kichik miqdorga farq qiladi. Gidrostatik bosim N/m2 bilan o‘lchanadi.